خداحافظ گاری کوپر رومن گاری

تعدادی اسکی باز جوان از ملیت های مختلف و بریده از جامعه به خانه ای کوهستانی در ارتفاعات آلپ سوییس پناه آورده اند. خانه به جوانی ثروتمند و فیلسوف مآب به نام بگ مورن تعلق دارد که آن را در اختیار این جوانان می گذارد. لنی شخصیت اصلی داستان جوانی 20 ساله و خوشگل و تو دل برو است که شباهتی نیز به گاری کوپر هنرپیشه آمریکایی دارد. لنی که از خدمت نظام و اعزام شدن به ویتنام فرار کرده است به همراه دیگران در این خانه حضور دارد. آنان در فصل زمستان از طریق دادن آموزش اسکی درآمدی بخور و نمیر کسب می کنند ولی در فصل تابستان و با آب شدن برفها و عدم امکان درآمد از راه اسکی مجبورند برای سیر کردن شکمشان از ارتفاع 2000 متری پایین بیایند و در شهرها از طریق کارهای متفرقه نظیر آموزش اسکی روی آب و... پولی به دست بیاورند تا شکمشان را سیر کنند. خانه کوهستانی و ارتفاعات بالای 2000 متر مکانی آرمانی است که همه چیز پاک است مانند برف و همه چیز حساب و کتاب دارد و منطقی است ولی در ارتفاعات پایین تر, شهرها و یا باصطلاح خود آنها در ارتفاع صفر متر بالای سطح گه هر کاری ممکن است از آدم سر بزند و گرچه غم انگیز است ولی حساب نیست!همه چیز مجاز است و بایست همرنگ جماعت شد.تنها چیز مهم آنست که آدم مواظب باشد و به دام نیفتد.

یکی از جوانان تابستان سال گذشته تا زوریخ پایین آمده بود و شش ماه بعد او را در یک مغازه لوازم التحریری پشت دخل در شرایطی پیدا کرده بودند که با مرده فرقی نداشت. بیچاره ازدواج کرده بود و مشغول کاغذ و مداد فروختن بود. آدم واقعاٌ دلش می سوزد. اسمش را جزو گمشدگان ثبت کرده بودند و دیگر جز برای ترساندن تازه کارها اسمش را نمی بردند...بگ برای پدر و مادر این جوان نوشت: پسرشان وسط خیابان روی خط عابر پیاده مرده است ; چه فایده داشت که آنها را ناراحت کند.

لنی ابتدا با عزی بن زوی اسکی باز اسراییلی که انگلیسی هم بلد نیست دوست می شود ولی بعد از سه ماه که عزی انگلیسی یاد می گیرد حجاب زبان بینشان شکل می گیرد و فاتحه دوستیشان خوانده می شود:

عزی آدمی بود پر از عقده های روانی. به محض اینکه زبانش باز شد شروع کرد به صحبت از نژادپرستی و مسئله سیاهان و مجرمیت آمریکا و بوداپست و از این حرفها. لنی با این جور مسائل روانی کاری نداشت. اصلاٌ توی این خطها نبود.

آن بالا در خانه کوهستانی پر است از آدمهای مختلف که نویسنده در حین معرفی آنها حرف ها و کنایه های خود را می زند و از این طریق همه مظاهر تمدن را هجو می کند. سرآمد این اشخاص بگ مورن است. همجنس بازی مریض احوال که همانطور که در بالا اشاره شد حرفهای فلسفی خاص خودش دارد:

تمدن ما تمدن دست خر پلاستیکی است. تمدنی که همه چیزش مصنوعی و ضد طبیعت است; همه چیز در آن نقش بازی می کند, همه تظاهر می کنند, اتوموبیل, کمونیسم, میهن, مائو, کاسترو, همه اینها همان ذکر مصنوعی است.

در فصل اول هیچ کس و هیچ چیز از تیغ هجو در امان نیست. از آمریکا , فرانسه, سوییس و کوبا گرفته تا عشق و دین و سوسیالیسم و ایدئولوژی ها و لنین و کامو و پلیس و سیاستمداران و مردان و زنان و تقریباٌ هر چی و هر کی به ذهن می رسد! اگر جنگ ویتنام به سخره گرفته می شود همزمان مخالفین آن هم بی نصیب نمی مانند.البته در میان آنها طبعاٌ آمریکا در صف اول قرار دارد جایی به میلیونها اسپرماتوزوئید تشبیه می شود و جاهای زیادی به حماقت و البته لنی از این احمق پنداشته شدن ضرر نمی بیند! هرچند بالاخره از حفظ این شهرت خسته می شود:

آدم باید خیلی سعی کند تا شهرت حماقت خود را تائید کند... لنی از این کار خسته شده بود. آخر او که سفیر کبیر آمریکا نبود. حفظ شهرت آمریکائیها کار سفیر است ... اصلاٌ برای همین منظور است که آمریکا یک مرکز فرهنگی در پاریس دایر کرده است. البته بلافاصله با نثر گزنده ای فرانسه و سوییس را هم بی نصیب نمی گذارد. یکی دو نمونه دیگر جهت آشنایی :

آلدو می گفت سوسیالیسم واقعی وقتی است که انزال به انسان دست می دهد. قبل و بعد از آن زیاد جالب نیست. بلبشو و تاریکی و بی نظمی است.

به عقیده بگ مردها , همه, مطلقاٌ سورآلیست اند. لنی درست نمی دانست سورآلیست یعنی چه؟ ولی بگ می گفت : سورآلیست درست یعنی همین نباید کوشش کرد که آن را فهمید. مردها همه کاملاٌ همینطورند.

 در فصل اول (60 صفحه) آنقدر جملات قصار و مطلب هست که تا شصت روز وبلاگ نویسی را کفاف می دهد! انگار با بیل مطلب ریخته اند داخل صفحات ! البته به روانی کتاب لطمه ای نخورده است. به نظر می رسد نویسنده فکر می کرده این آخرین کتابش است و باید تمام حرفهایش در مورد تمام چیزها را بزند. (نکرده است مثل مستور خودمان هر پنج شش تا مطلب را داخل یک کتاب کند و...!) خلاصه که فصل اول جا برای چند بار و چندین بار خواندن را دارد.

به هر حال مطابق فال علمی! که بگ برای لنی گرفته او باید از ماهی و دختران باکره پرهیز کند و این نقاط تاریکی در طالع اوست ولی در عوض اقبالش خوب است به شرطی که در ماداگاسکار قدم نگذارد. ماداگاسکار اصطلاحی است که نویسنده برای وضعیت هایی که آزادی آدمی به خطر می افتد (همرنگ جماعت شدن هم یک وضعیت ماداگاسکاری است) ابداع می کند (در کنار اصطلاحات دیگری که می سازد مثل مغولستان خارجی و...) و لنی این موارد را آویزه گوشش می کند و در نیمه اول داستان همه جا به آن عمل می کند اما در نیمه دوم داستان چه اتفاقی می افتد که همه چیز عوض می شود؟ مطابق نظراتی که در نیمه اول و به خصوص فصل اول مطرح می شود خواننده انتظار اتفاقات نیمه دوم را ندارد و برخی دیالوگ ها در نظر اول پاک نا امید کننده به نظر می آید (مثل دیالوگ های پایانی). آیا رومن گاری نیمه دوم که معروف به نیمه مربیان است! را باخته است؟ وقتی کتاب را تمام کردم اعتقادم این بود که نیمه دوم را باخته ولی به دلیل گل های زیادی که در نیمه اول زده نتیجه نهایی را برده است. ولی وقتی برای نوشتن مطلب کمی دقیقتر شدم رگه هایی از تفکرات سرمربی را در نیمه دوم دیدم که اشاره خواهم کرد!

*******

این کتاب در لیست مذکور 1001 ...نیست. و امیدوارم روزی ما لیست خودمان را داشته باشیم! کتابی که من خواندم از دست دوم فروشی های میدان انقلاب خریداری شده و جلد ندارد و شناسنامه آن مشخص نیست فقط چون یک صفحه از مقدمه سروش حبیبی مترجم کتاب موجود است و در انتها معرفی چند کتاب از انتشارات امیرکبیر را دارد می توان نتیجه گرفت که این کتاب باید چاپ اول (1351) باشد و... یادگاری های خانمی که صاحب اول یا... بوده است مربوط به تابستان 1360 است. در هر حال کتابی که من خواندم نیاز به ویراستاری اساسی دارد که ظاهراٌ در چاپ های جدید صورت پذیرفته است. چاپ های جدید را انتشارات نیلوفر انجام داده است.

....................................................

پ ن: نمره کتاب 4.3 از 5 می‌باشد.

  

شخصیت لنی برای ما جذاب بود زیرا که خسته از چارچوب های قوانین سفت و سخت تمدن جدید دست به عصیان می زند و طبیعی است که برای خواننده غربی این موضوع جذابی است ولی این برای ما ایرانیان که اساساٌ از اول خسته به دنیا آمده ایم! (منظورم چارچوب های قانونی نیست چارچوب های سنتی است) نیز خیلی خوشایند است.

وقتی لنی تحت تاثیر بگ مورن از ایده آزادی از قید تعلق ها صحبت می کند و آن را چیز خیلی عالیی تصویر می کند و وقتی داستان او با ترودی (دختر سوییسی) به جایی می رسد که آن کابوس تعلق به خانه و زن و بچه و سگ اصیل و صندوق پست جلوی در که اسم و شماره او رویش حک شده را می بیند و برای فرار از این کابوس آن داستان خنده دار قتل را تعریف می کند و وقتی در این پاراگراف در صفحات ابتدایی:

استانکو زاویچ پسر خوبی بود...فرار او به علت داستان عشقی خیلی عجیبی بوده است; عاشق یک ستاره سینما شده بود که زیباترین دختر کشورش بود و از قشنگی مثل زلزله همه چیز را می لرزانید. رابطه آنها آنقدر شاعرانه بود که پسرک بالاخره فرار کرد. این از آن چیزهایی بود که از شدت زیبایی قابل دوام نیست. نامه های عاشقانه مفصلی به دخترک می نوشت, چون دست به قلمش خوب بود و مغازله با نامه خیلی آسانتر است. آدم می تواند حتی شعر بگوید.دختر هم با همان لحن با نامه هایی خیس از اشک به او جواب می داد. سعی می کردند دوتایی با هم چیزی بسازند. دختر از آن طرف به همه ... استانکو هم از این طرف برای خودش با هر که می خواست ... ولی توانسته بودند عشقشان را نجات بدهند, آن را در محل مطمئنی, مثل یک زیارتگاه حفظ کنند. بگ که همه چیز را مسخره می کرد, اینجا گیج شده بود. قبول کرده بود که عشق آنها چیز قشنگی است. آنوقت می گویند که عشق واقعی وجود ندارد.

عشق به این نحو در داستان جوان یوگوسلاو هجو می شود, فارغ از موافقت یا مخالفت انتظار داریم که لنی با عشق میانه ای نداشته باشد (نمونه هایی که باعث جوانه زدن این انتظار در ماست در نیمه اول زیاد است! این البته تا انتها هم ادامه دارد مثلاٌ در جایی عشق ,چه عرض کنم مثل وطن پرستی است، مثل ملت پرستی است، خلاصه مثل مزخرفات دوگل ).

این انتظار به جایی است اگر نحوه روایت را در نظر نگیریم. راوی دانای کل است که برخی مواقع داخل گیومه هم حرف خودش را می زند! ورژنی که دست من است که این طور است. بعضی مواقع ما به این اشتباه می افتیم که تفکرات لنی را می خوانیم در حالیکه آن نوشته ها مربوط به راوی است. با جدا سازی نظرات راوی و لنی من به این نتیجه می رسم که لنی دارای عقاید آنچنان ریشه داری نیست اگر نظرات بگ مورن و راوی را منفک کنیم چیز زیادی نمی ماند , همان جوان خوش قیافه موطلایی بلند بالا می ماند که سواد چندانی ندارد که خیلی از نظرات بگ مورن را هم متوجه نمی شود و باصطلاح قد این حرفا نیست! از طرف دیگر باید ببینیم زمینه عصیان جوانانی مثل لنی چیست؟ نسل قبل می خواهد عقاید و نظرات خود را به صورت تحمیلی از طریق سیستم آموزشی, تبلیغات و رسانه ها به خورد نسل جوان بدهد و این نسل در مقام دفاع در برابر این فرایند اذهان را خالی از هر دانش و عقیده ای می کند و از همه چیز زده و فراری می شود. نتیجه این که انتظار ما از امثال لنی نباید بیش از طاقت و توان عقلی و نظری آنان باشد.

حالا این جوان علیرغم همه هشدارهایی که در خصوص ماداگاسکار و صفر متر بالای سطح گه به او داده اند آمده است پایین و در یک ماجرای خاص داخل می شود. فکر نمی کنم که با در نظر گرفتن این نکات عجیب به نظر برسد که به دام بیفتد! مثلاٌ در صفحه 190 (از کتاب خودم) است. جایی که در ابتدای فصل 12 جمله ای داخل گیومه بیان میشود: 

وقتی دیدید یواش یواش می خواهید دختری را برای همیشه در بغل داشته باشید بدانید که موقعش رسیده که جا را خالی کنید. من درسی ندارم به شما بدهم اما این را می خواهم بگویم : عشق دروغ نیست. چیز وحشتناکی نیست. اینطور که می گویند به فیلمهای ترسناک هم شباهتی ندارد. حقیقت است. 

به نظر من این جمله اگر از راوی دانای کل نباشد از لنی همان زمان هم نیست از لنی باتجربه تر است که از ورای ماجراهایش برای ما پند صادر می کند. به هرحال راوی به فاصله نزدیکی چنین تفسیر می کند: 

...وقتی دختری روی شما چنان اثری دارد که تمام اصول زندگیتان را به هم می ریزد ,اگر آرام بنشینیدحسابتان پاک است. عشق فقط عشق نیست. اگر اینطور بود ,آدم جورش می کرد. عشق زندگی است که سعی می کند شما را دوباره گرفتار خودش بکند. 

این همان اعتقاد نویسنده یا مربی است که بازی در نیمه دوم بر اساس این تاکتیک شکل می گیرد. پس نباید زیاد متعجب شد. آزادی و عشق هنوز منافات دارد ولی لنی دومی را انتخاب می کند. در دیالوگ پایانی که نه صفحه طول می کشد و در لابلای گفتگوها هنوز بین این دو گزینه درگیری موجود است اما جس هم دختر تیزی است و فکر لنی را می خواند.(آهان راستی یادم رفت درباره جس که دختر یک دیپلمات آمریکایی در سوییس است صحبت کنم, دختری که حتی پس از گذشت پانزده روز زیبا به نظر می رسید! از همان زنان خستگی ناپذیری که آمریکا را بنا کرده اند. و حیف که جایی نیست که از گروه دوستان آنارشیستش بنویسم یا لا اقل به قضیه خرچنگ اشاره کنم) در همین دیالوگ وقتی بحث ازدواج از طرف لنی مطرح می شود تیز بودن جس مشخص می شود. برای بار چندم که خواندم دیالوگ جالبتر می شود. لنی تا آخر مشغول دست و پا زدن است. بحث پول که به قول راوی تنها مفهوم عصر حاضر است هم وجود دارد و البته بحث روانی رابطه لنی با مادرش هم مطرح است که در قضیه دخیل است.

لنی خود را تسلیم کرد, از اصولی که تا به حال مورد احترامش بود خسته شده بود. آدم که نمی تواند تمام عمرش زندگی کند. گاهی هم باید تسلیم شود, خود را شل بدهد. خوب, جس را دوست داشت. اینها چیزهایی است که برای بهترین آدمها پیش می آید. آدمهایی هستند که روی خطکشی عابر پیاده زیر اتوموبیل له می شوند. از آدم نمی شود انتظار زیادی داشت. آدم همه عمر نمی تواند در تلاش بهبود باشد. 

با این جمله مشخص می شود که نویسنده مطابق طرحش خوب عمل کرده ست. وقتی قرار است همه چیز هجو شود چرا نباید انتظار داشته باشیم قهرمان مان از این طرح جان سالم به در ببرد. به خصوص که نام کتاب را خداحافظ گاری کوپر می گذاریم.

...می‌دانی چیست؟ از گاری کوپر دیگر خبری نیست. دیگرهیچوقت پیدا نمی‌شود. آمریکاییِ خونسرد و مغروری که به خودش و حقوق خودش اطمینان داشت و با آدمهای شریر می‌جنگید و همیشه از حق و انصاف دفاع می‌کرد و آخر سر هم همیشه بر طرف غالب می شد. آن ممه را لولو برد. آمریکای حق و انصاف، خداحافظ! حالا دوره‌ی ویتنام است. دوره‌ی شورش دانشگاههاست. دوره‌ی دیوار کشیدن دور سیاه محله‌هاست. خداحافظ گاری کوپر. (قسمت قرمز شده برای ادای دین به احیا کننده جدید این ضرب المثل است!) 

***