اگر شبی از شبهای زمستان مسافری ایتالو کالوینو

 

این کتابی است که در حقیقت از اشتیاق خواندن زاده شده است. من با اندیشیدن به کتاب هایی که دلم میخواست بخوانم شروع به نوشتن کردم و با خودم گفتم : بهترین وسیله ی داشتن چنین کتاب هایی این است که خود آدم آنها را بنویسد ، نه یکی ، بلکه ده تا ، یکی به دنبال دیگری و همه در یک کتاب. (ایتالو کالوینو)

تا وقتی که بدانم در دنیا زنی هست که خواندن را برای نفس خواندن دوست دارد, می توانم مطمئن باشم که دنیا ادامه دارد.

***

توی خواننده کتاب به کتابفروشی می روی و کتاب جدید کالوینو را به نام اگر شبی از شبهای زمستان مسافری را می خری و به خانه می آیی و طی مناسکی! شروع به خواندن کتاب می کنی.داستان مربوط به مردی است که با یک چمدان وارد ایستگاه قطار در یک شهر کوچک می شود و می بایست یک رابط با او تماس بگیرد. وارد کافه ایستگاه می شود و در انجا با زنی جوان آشنا می شود و... توی خواننده تازه داری جذب موضوع می شوی که فصل به پایان می رسد و در فصل بعدی متوجه می شوی که کتاب از صفحه 32 به صفحه 17 بر می گردد و تمام کتاب به همین صورت صحافی شده است. پکر می شوی و در خماری باقی می مانی. فردا به کتابفروشی می روی و طی گفتگو با کتابفروش متوجه می شوی که داستانی که شروع کردی کتاب کالوینو نبوده است بلکه کتابی به نام دور شدن از مالبروک اثری از نویسنده ای گمنام و لهستانی تبار بوده است که در اثر اشتباه انتشارات جابجا شده است. کتابفروش مب خواهد نسخه ای سالم از کتاب کالوینو را به تو بدهد که تو ترجیح می دهی کتاب لهستانی را ادامه بدهی. آنجا با خانم خواننده ای آشنا می شوی که با همان مشکل تو روبرو شده است و اتفاقاٌ او هم قبل از تو کتاب لهستانی را انتخاب کرده است. جذب او می شوی (این مورد جهانشمول است!) و سر صحبت را باز می کنید و طی فرایندی آموزنده شماره تلفن خانم خواننده را می گیری تا با یکدیگر در مورد کتاب صحبتی داشته باشید...کتاب را می گیری و می آیی خانه و شروع می کنی به خواندن و متوجه می شوی که داستان هیچگونه ارتباطی با داستان قبلی ندارد! داستان را ادامه می دهی و این بار نیز پس از چند صفحه به صفحات سفید بر می خوری پس از بررسی متوجه می شوی که این کتاب لهستانی نیست و مربوط به زبان و ادبیات سیمری(منطقه ای که پس از جنگ دوم محو شده است) است و طبعاٌ با خانم خواننده (لودومیلا) تماس می گیری و دوتایی موضوع را پیگیری و ادامه می دهید و... این فرایند پایان نیافتن داستان ها و پیگیری دو نفره تا 10 داستان نیمه تمام دیگر ادامه می یابد و بدینوسیله داستان یازدهم که همین کتاب باشد شکل می گیرد. (ادامه مطلب اون پایین لطفاٌ)

پ ن 1: مطلب بعدی در مورد کتاب مثل آب برای شکلات اثر لورا اسکوئیول است.

پ ن 2: کتابی که الان در دست دارم همنوایی شبانه ارکستر چوبها اثر رضا قاسمی است.

پ ن 3: کتاب بعدی را با رای اکثریت دوستان انتخاب می کنم کاندیداها به شرح ذیل می باشند:

  الف) جاز  تونی موریسون ب) خنده در تاریکی  ناباکوف  ج)رهنمودهایی برای نزول دوزخ  دوریس لسینگ  د) موعظه شیطان  نجیب محفوظ  که تا کنون گزینه ب 3 رای و گزینه ج 2 رای داشته است که این رای گیری تا پس فردا مهلت دارد بشتابید!

پ ن 4: خانم نوشینه پیشنهاد داده اند که مطالب بلند در دو یا چند قسمت بیان شود نظرتان در این خصوص چیست؟ (با تشکر از ایشان و شما که در این خصوص نظر می دهید)

اما داستان یازدهم چیست؟ داستانی است که به خود داستان و کتاب می پردازد و فرایند شکل گیری آن و البته مهمتر از همه اینها "خواندن کتاب" و نشان دادن اهمیت عمل خوانش و ارزش گذاری ویژه برای خواننده کتاب , ارزشی حتی برتر از نویسنده کتاب.

- من یک خواننده هستم, فقط یک خواننده, نه نویسنده.

- آه چه خوب, آفرین, آفرین, بسیار خوشحالم! نیم نگاهی که به تو می اندازد به راستی پر از سپاس از تعلق خاطر است.«من از شما خوشم آمده, هر روز کمتر از روز پیش خواننده واقعی می بینم»

این موضوع در جای جای کتاب مورد تاکید قرار می گیرد. از نظر نویسنده , خواندن یک حرکت لزوماٌ مستقل است حتی بیشتر از خود نوشتن. کتاب در ابتدا با شروعی خاص و قابل توجه آغاز می شود. "توی خواننده" (مذکر) مخاطب نویسنده قرار می گیرد و نحوه خرید و خواندن کتاب مورد اشاره قرار می گیرد.

تو داری شروع به خواندن داستان جدید ایتالو کالوینو، شبی از شب‌های زمستان مسافری، می‌کنی. آرام بگیر. حواست را جمع کن. تمام افکار دیگر را از سر دور کن. بگذار دنیایی که تو را احاطه کرده در پس ابر نهان شود. از آن سو، مثل همیشه تلویزیون روشن است، پس بهتر است در را ببندی. فوراً به همه بگو: «نه، نمی‌خواهم تلویزیون تماشا کنم!» اگر صدایت را نمی‌شنوند بلندتر بگو: «دارم کتاب می‌خوانم، نمی‌خواهم کسی مزاحم شود.» با این سر و صداها شاید حرف‌هایت را نشنیده باشند: بلندتر بگو، فریاد بزن: «دارم داستان جدید ایتالو کالوینو را می‌خوانم!

تو در روزنامه خواندی که "اگر شبی از شب‌های زمستان مسافری"، کتاب جدید ایتالو کالوینو ـ که سال‌ها چیزی منتشر نکرده بود ـ چاپ شده. به یک کتابفروشی رفتی و کتاب را خریدی. خوب کاری کردی... می‌دانی  که  به  وسعت هکتارها و هکتارها،  کتاب‌هایی  هستتند  که  می‌توانی  از  خیر خواندن‌شان  بگذری،  کتاب‌هایی  که  برای کارهای دیگری  ساخته‌شده‌اند  تا  خوانده‌شدن،  کتاب‌هایی  که  بی‌نیاز  به  بازکردن‌شان  آن‌ها  را  خوانده‌ای چون  آن‌ها  از  نوع کتاب‌هایی  هستند  که  حتا  پیش  از  نوشتن  خوانده‌شده‌اند.  به  اولین  قفسه‌ی دیواری  می‌رسی.  و  این  هم  لشکر پیاده‌نظام کتاب‌هایی  که  اگر  عمرهای فراوان دیگری  می‌داشتی  با کمال میْل  آن‌ها  را  می‌خواندی.  اما  متأسفانه  ایامی  که  باقی  مانده،  همین  است.

پس از اینکه خوانش تک نفره به خواندن دو نفره (به همراه خانم خواننده) تبدیل می شود فرایند خواندن دارای روح می شود و عملاٌ خواننده به داخل داستان نقل مکان می کند و به نوعی به جای خواندن آن را زندگی می کند.

خانم خواننده شخصیت غریبی دارد. یک خواننده حرفه ای است و سیاهه ای از سلایق مختلفش در موقعیت های مختلف بیان می شود. خواننده حرفه ایست از آن جهت که در جایی با ترسیم خطی بین خوانندگان و پدیدآورندگان کتاب بیان می کند که هیچگاه دوست ندارد که از این خط عبور کند و نویسنده ای یا بنگاه انتشاراتیی را ببیند چرا که لذت بی غرض خواندن کتاب از بین می رود. تقابل دیدگاه او و خواهرش(لوتاریا که در یک جمع تحقیقاتی کتاب ها را می خوانند و...) دو گونه مختلف از خواندن را نشان می دهد که یکی از کلیدی ترین نکات داستان از نظر من همین است:

شک ندارم که این لوتاریا آن ها را با آگاهی خوانده اما فکر می کنم او آن ها را خوانده تا چیزی را بیابد که پیش از خواندن آن را می دانسته. سعی کردم این را به او بگویم. او با کمی التهاب گفت _خوب که چه؟ می خواهید در داستانهایتان چیزی را بخوانم که شما خودتان آن را می دانید؟ جواب دادم _ نه این طور نیست. انتظار دارم خواننده هایم چیزی را در کتاب هایم بخوانند که من خودم آن را نمی دانم و این را فقط می توانم از کسانی انتظار داشته باشم که منتظرند چیزی را بخوانند که خود آن ها را نمی دانند. (و لودمیلا اینگونه است)

کتاب البته به غیر از خوانندگان به بخش پدیدآورندگان هم می پردازد گاهی به طنز یا هجو یا...در بخشی از داستان مرد خواننده به یک بنگاه انتشاراتی می رود تا قضیه یکی از داستانهای نیمه تمام را مشخص کند فضای آنجا چنین تصویر می شود:

زمانی به اینجا رسیده ای که تمام کسانی که اطراف سازمانهای انتشاراتی می چرخند مثل گذشته ها, فقط هواخواهان , شعرا و داستان نویس ها , زنان خواهان نویسنده یا شاعره شدن, نیستند. این لحظه ای است که (در تاریخ فرهنگ غرب) کسانی که سعی دارند خود را بر کاغذ به ثبت برسانند, فقط منفردین منزوی نیستند, بلکه گروه های جمعی اند, گرد هم آیی های تحقیقاتی و ... و یا این که زوج ها هستند, که نه همیشه, اما اغلب زن و شوهرند. انگار زندگی مشترک ,مسکنی قوی تر از تولید نوشته نداشته است.

نویسندگانی که از ناشران پیش پرداخت می گیرند و بانک ها و تراست های بین المللی هم در کار سهیم می شوندتا مثلاٌ شخصیت های داستان مشروبی خاص را بنوشند یا به مکان های توریستی خاص بروند و یا مثلاٌ محل وقوع داستان جزیره ای در اقیانوس آرام بشود تا بنگاه معاملات ملکی مربوطه از این راه منتفع شود. در کنار اینها نویسنده و مترجمی مرموز و کلاه بردار (هرمس مارانا که در جایی به طنز نماینده سازمان تولیدات الکترونیکی شاهکارهای ادبی هموژنیزه شاخه نیویورک معرفی می شود) که در ناتمام ماندن برخی از داستان ها نقش محوری دارد وارد داستان می شود و داستان و نویسنده جعل می کند و یا گاه از کامپیوتری صحبت می کند که می تواند کتاب های نیمه تمام نویسندگان را با رعایت کامل سبک و روش آنها تکمیل کند! این شخص در جایی در پاسخ به گله های سازمان انتشارات از فریب ها و بد قولی هایش چنین می گوید:

مگر نام نویسنده روی جلد کتاب چه اهمیتی دارد؟ بیایید خودمان را از این جا به سه هزار سال بعد ببریم. خدا می داند کدام کتاب زمانه ما تا آن وقت دوام خواهد داشت و نام کدام نویسنده به یادها خواهد ماند, برخی از کتاب ها معروف باقی می مانند, اما آن ها را به سان آثاری بی نویسنده ارج خواهند گذاشت, همان سان که افسانه گیلگمش برای ما حماسه شده. نویسنده هایی هستند که نام شان معروف می ماند و اثری از آثارشان باقی نخواهد ماند, مثل قضیه سقراط, و یا تمام کتاب های به جا مانده را به یکتا نویسنده اسرارآمیز نسبت می دهند مثل هومر...

از نظر او ارزش ادبیات و نویسندگی در میزان قدرتی است که در انتقال موارد کذب و غیر واقع به خواننده دارد, پس جعل , به عنوان کذب یک کذب دیگر , در واقع حقیقتی است به توان دو.! در کنار نویسندگان وضعیت بنگاه های انتشاراتی هم مد نظر قرار می گیرد , مکانی شلوغ و درهم برهم که هر چیزی در آن مفقود می شود یا جابجا می شود یا اساساٌ خوانده نمی شود.

در جمع بندی شاید به نظر برسد که آیا برای بیان داستان عشقی! به این همه بند بازی نیاز است؟ پاسخ می تواند این باشد که به هر حال عاشقی یا زندگی با خواندن صفحات نوشته شده فرق دارد و سطر به سطر نیست. یادمان نرود که از زبان یکی از نویسندگان این چنین آرزویی بیان می شود:

جاذبه پر احساسی که در حالت ناب اولین جمله اولین فصل بسیاری از داستان ها وجود دارد به زودی با ادامه داستان از بین می رود... میل دارم بتوانم کتابی بنویسم که همه اش فقط جمله شروع باشد. و تمام مدت همان نیروی اولیه اش را حفظ کند.. اما امکان نوشتن چنین کتابی چگونه می تواند به وجود بیاید؟ امکان آخری که به نظر این نویسنده می رسد این است: یا این که باید شروع یک روایت را وارد روایت دیگری کرد مثل هزار و یک شب. و اینگونه است که هزار و یک شب پست مدرن شکل می گیرد!

شما فکر می‌کنید هر خواندنی باید اول و آخر داشته باشد؟ در زمان‌های قدیم روایت‌ها فقط دو نوع پایان داشتند: قهرمان زن و قهرمان مرد وقتی از تمام آزمایش‌ها بیرون می‌آمدند یا باهم عروسی می‌کردند یا این که می‌مردند. نهایتی که تمام روایت‌ها را به خود می‌کشد دو صورت دارد: یا ادامه‌اش در زندگی است و یا ناگزیر مرگ است.

هر چند که از نظر نویسنده این روزها نوشتن رمان طولانی کاری بیهوده است, بر اساس ساختاری عجیب و جدید و غریب , کتابی در حدود 315 صفحه شکل می گیرد. کالوینو (1923- 1985 ) از زمان نوشتن شهرهای نامرئی (1972) تا زمانی که اثر بعدیش یعنی این کتاب را در سال 1979 بنویسد کتابی منتشر ننموده است.

این کتاب را خانم لیلی گلستان ترجمه و نشر آگه آن را منتشر نموده است. (چاپ ششم بهار 1388 قیمت 4800 تومان) این کتاب در لیست 1001 کتابی که می بایست قبل از مرگ خواند قرار دارد.

............

پ ن 1: نمره کتاب 3.8 از 5 می‌باشد.