زن فرودگاه فرانکفورت - منیرو روانی‌پور

هفته اولی که مشغول به کار شدم صبح‌ها با چنین صحنه‌ای در اتاق کارمان روبرو می‌شدم: همکاران دورتادور یک میز می‌نشستند و تند‌تند لقمه‌های صبحانه را فرو می‌دادند و همزمان نگاهشان روی مطالب روزنامه بالا و پایین می‌شد. بیست دقیقه برای صبحانه وقت داشتیم و بعد باید از اتاق خارج می‌شدیم و هرکس به سر کار خودش می‌رفت. هرکس روزنامه‌ی خودش را داشت. دو سه نفر صبحِ‌امروز، چند نفری هم عصرِ آزادگان و آفتاب امروز و آریا و فتح و بیان و آزاد و امثالهم، دو سه نفر همشهری و ایران و ... و یک نفر هم یالثارات. دوازده نفر بودند. من که تازه‌وارد و سیزدهمین نفر بودم فقط نظاره‌گر همکاران بودم... نه صبحانه و نه روزنامه؛ چون صبح‌ها قبل از حرکت، صبحانه‌ای که مادر پیش از بیدار کردن من آماده می‌کرد را می‌خوردم و چون مشترک روزنامه بودم باید تا عصر صبر می‌کردم تا عصر آزادگان به درِ خانه برسد! فضای جالبی بود، تقریباً به همین کیفیتی که سر آدم‌ها الان داخل گوشی‌هایشان می‌رود آن زمان داخل روزنامه می‌رفت... اما این کجا و آن کجا!

این تصویر البته چندان نپایید و هفته دوم جماعت روزنامه‌خوان به آن دو سه نفری که همشهری و ایران می‌خواندند محدود شد و البته آن همکار یالثارات و شلمچه‌خوان! بله کنفرانس برلین و تعطیلی فله‌ای مطبوعات در آن زمان رخ داد. تقریباً یکی دو ماه بعد دیگر کسی در اتاق روزنامه نمی‌خواند!

منیرو روانی‌پور یکی از مدعوین کنفرانس بود و تعدادی از داستان‌های این مجموعه با سفر ایشان به آلمان ارتباط دارد. خواندن این داستان‌ها مرا به فضاهای مختلفی برد (از جمله فضای بالا!)....

این مجموعه‌ حاوی 14 داستان کوتاه است که محوری‌ترین مضمون مشترک آنها از نظر من غربت بود. غربت در خانه و خارج از خانه... در داخل و خارج از وطن! زن داستان کافه‌چی در خانه‌اش غریب است و یا نویسندگان حاضر در داستان‌های دیدار و یا مویه‌کنندگان برای نویسنده‌ی ناپدید شده در داستان کشتی‌شکستگان... اما داستانهایی که پایی در آلمان دارند این مفهوم را عمیق‌تر به ذهن خواننده فرو می‌کنند و ترکیباتی همچون غربت و هویت، غربت و فراموشی، غربت و فروپاشی، غربت و توهم در ذهن به وجود می‌آورد.

داستان‌های نیمه اول مجموعه بیشتر شامل فضاهای واقعی هستند و داستان‌های نیمه دوم در مرز توهم و واقعیت در نوسان هستند. من نیمه‌اولی‌ها را بیشتر پسندیدم. در خصوص هر کدام از داستانها در ادامه مطلب مختصری خواهم نوشت.

*******

مشخصات کتاب من:نشر قصه، چاپ دوم 1381، تیراژ 3300 نسخه، 143 صفحه (تفاوت تیراژ آن روزها با این روزها خود حاکی از سر درون است!)

پ ن 1: نمره کتاب از نگاه من 3 از 5 است.

 

کافه‌چی: روایت زنی در خانه با مسئولیت‌هایی که دیگران از او انتظار دارند... با انجام این امور او خود را در قامت یک کافه‌چی می‌بیند. نقطه‌ی اوج داستان جایی است که او در خلوت خود با اسبا‌ب‌بازی فرزندش یک کلبه جنگلی می‌سازد و در رویا، زندگی ایده‌آل خود و مرد رویاهایش را در این کلبه تصور می‌کند. در این حالت هم او نگرانی‌هایی دارد که پرداختن به این نگرانی‌ها در واقع تبدیل شدن به همان کافه‌چی خواهد بود.

ماریا: زن نویسنده‌ای وارد آلمان می‌شود. مردی که نقش راهنما و همراه او را به عهده دارد فردی به نام پیتر کاشانی است. نام او در شناسنامه حمید است. او سال 60 از ایران خارج شده است و حالا 18 سال است که اینجاست. هدف او پیدا کردن خودش بوده است اما به نظر می‌رسد سردرگم‌تر و هویتش مخدوش‌تر شده است. بحث غربت و تاثیر آن بر هویت به نظرم محور داستان است... او حتا نام معشوق دوران نوجوانی‌اش را در ذهنش تغییر داده است اما تغییر اسامی و انطباق آن با مکان جدید و فرار از واقعیت باعث نمی‌شوند که سنگینی غربت کاهش پیدا کند؛ شاید گریه انتهایی حمید نشانه‌ای از این سنگینی باشد.

زن فرودگاه فرانکفورت: زن نویسنده در فرانکفورت مهمان زن موقرمزی است که سالها قبل و پس از رویدادهای اولیه انقلاب، با فرزند خردسالش به سختی خود را به آلمان رسانده است. نام فرزندش کرامت است که نشان می‌دهد چه مسیری را طی نموده‌اند! زن موقرمز برای چرخاندن زندگی‌اش کارهای مختلفی انجام می‌دهد از جمله رساندن و آوردن مسافران ایرانی به فرودگاه فرانکفورت... او در ابتدای خروجش از ایران به شوروی رفته است و با دیدن اوضاع آنجا همه اعتقاداتش دچار فروپاشی شده و حالا در خانه‌ای زندگی می‌کند که دو برادر و همسرش به عکس‌هایی روی دیوار تبدیل شده‌اند. زن نویسنده برای کنفرانس برلین آمده است و حالا بعد از وقوع اتفاقات معروفی که پس از آن رخ داد دچار ترس و اضطراب شده است. نمونه‌ی عینی ماندن در غربت پیش رویش است!

مانا: زنی شرقی با آندرو که سازنده یک ربات انسان‌نماست، دوست است. ربات مذکور وظیفه پذیرایی از مهمانان را در یک رستوران انجام می‌دهد. موضوع احساسات و ماشین. و البته گریه کردن موجب سبک شدن غم می‌شود. تاکید داستان بر شرقی بودن زن برایم عجیب بود!

فروپاشی: زنی پس از سالها گذشتن از انقلاب بالاخره توانسته است از ایران خارج شود و به آلمان بیاید. هدف دیدار از مردی است که زمانی عاشقانه او را دوست داشت و بازیابی آن عشق... شوروی و اردوگاه سوسیالیسم دچار فروپاشی شده است اما فروپاشی مرد از آن هم شدیدتر است!

دریاچه: زن نویسنده در جریان داستان‌خوانی‌هایش با شاعری دیدار می‌کند که بعد از قتل‌های زنجیره‌ای پناهندگی گرفته است. امکانات خوبی دارند (البته امکانات همان جای مناسبی است که نویسندگان دور هم جمع شوند و داستان بخوانند! که همین هم در آن زمان به شدت نایاب بود... حال را نمی‌دانم!) بدون دغدغه! با آزادی! و البته بدون مخاطب! باز هم غم غربت... نکته اساسی داستان خیس بودن شاعر در ابتدای ملاقات است که علت آن را گردش کنار دریاچه عنوان می‌کند اما در انتها، زن هرچه چشم می‌چرخاند دریاچه‌ای نمی‌بیند. چیزی مثل سراب یا توهم!

دیدار: آن دغدغه‌ای که نویسندگان برای یک برنامه ساده داستان‌خوانی داشتند در این داستان نشان داده شده است. واگویه‌ای از سختی و صعوبت و اضطراب این دیدارهای جمعی.

کشتی‌شکستگان: فضای داستانها از این به بعد بیشتر به سمت وهم و خیال می‌روند و کفه‌ی آن سنگین‌تر می‌شود. عجالتاً چیزی که از داستان برداشت کردم سرنوشت نامعلوم نویسنده‌ای است که آقایان بردندش و دیگر بازنگشت! چیزی شبیه قتل‌های زنجیره‌ای... البته نکته اینجاست که تاریخ نگارش داستان اردیبهشت 1374 است. و این نکته مهمی است!

دلدادگان نامی ندارند: مردی که زخمی بر پهلو دارد و سالها در خواب مردم آبادی بنجی گیر کرده بود و از خوابی به خوابی دیگر منتقل می‌شد و نمی‌توانست خودش را رها کند. مردم از او به عنوان یک قدیس و کسی که نورانی است و... یاد می‌کنند. او خودش البته بر ناتوانی‌اش در شفا دادن و ... آگاه است ولی گیر کرده است! نقطه اوج داستان شاید پایان به نسبت رمانتیک آن باشد. عبور از خواب یک زن.

میو: نتوانستم چیزی بفهمم.

سه زن: پیرزنی درمانده در یک بیمارستان به راوی گیر می‌دهد که شما خانم ناظمی نیستی!؟ و هر بار که پاسخ منفی می‌شنود از صفات خوب خانم ناظمی حرف می‌زند. راوی در نهایت سفارش او را به دوستش که همانجا دکتر است می‌کند و... در نهایت این را می‌شنود که خدا خیرت بدهد خانم ناظمی!

گل‌های ماگنولیا: زنی در بیمارستان بستری است و گلدان‌های گل ماگنولیا که گویا پژمرده نمی‌شوند... پژمرده نشدن گل‌ها و جاودانگی‌اش به من این حس را منتقل کرد که ظاهراً زن مرده است و کسی موضوع را به رویش نمی‌آورد یا خودش هنوز گرم است و متوجه نیست!

ملاقات ویژه: ملاقات یک زن با مردی در زندان... ملاقات ویژه با یک زندانی با جرم کلاهبرداری میسر است اما همین آدم اگر جرمی سیاسی مرتکب شده باشد چنین امکاناتی ندارد! اصلاً مگر ما مجرم سیاسی داریم!؟

در غربت: کله سحر بود، مورچه‌های بالدار پوست زنی را با خود می‌بردند. مردی که آردهای سر و تنش را می‌تکاند برای لحظه‌ای ماند، شاطر و شاگرد نانوایی دیدند که رنگ رخسارش پرید، لبانش سفید شد و آهسته، انگار صدا را ته گلویش خفه کرده باشند گفت: «خدا نکنه مال زنِ من باشه.»... این نکته هم جالب بود: پوست زن نیش آدمیزاد را می‌فهمد... یا این: در شهری که آرام آرام بوی باروت می‌گیرد، چقدر می‌شود ایستاد و به این زن نگاه کرد. زنی که صدای بچه‌هایی را که باروت می‌ساختند را نشنید: خاله خر است گاو نر است. ولی در کل نتوانستم داخل داستان نفوذ کنم! شاید قوایم کاملاً تحلیل رفته بود...