زندانی لاس‌لوماس – کارلوس فوئنتس

مقدمه اول: مکزیک از آن کشورهایی است که گذر من زیاد به آنجا می‌افتد! آخرین بار به گمانم با زیر کوه آتشفشان به آن دیار رفتم و پیش از آن هم در جلال و قدرت به تاریخ مکزیک در نیمه اول قرن بیستم اشارتی داشتم. این هر دو کتاب از نویسندگان غیرمکزیکی بودند اما در میان نویسندگان مکزیکی بدون شک فوئنتس جایگاه ویژه‌ای دارد. این داستانِ کمی بلند یا رمانِ خیلی کوتاه، از لحاظ زمانی به سه بخش قابل تقسیم است: یکی زمان حال روایت است و آن دو مورد دیگر در گذشته‌های دور و دورتر! گذشته‌ی دورتر مربوط به یک واقعه‌ی خاص در سال‌های انقلاب مکزیک است. مکزیک با یک رئیس‌جمهور مادام‌العمر به نام «پروفیریو دیاز» وارد قرن بیستم شد؛ در واقع ایشان از سال 1876 تا 1911 حکومت خود را تداوم داد. او هم مثل همه دیکتاتورهای دیگر منافذ اصلاح را چنان بست که لاجرم وضعیت به سمت شورش چرخید و انقلاب مکزیک به وقوع پیوست. انقلاب مکزیک در واقع به وقایع بین سالهای 1910 تا 1920 اطلاق می‌شود که با شورش‌های مسلحانه آغاز شد (نام‌های زاپاتا و پانچو وییا به عنوان فرماندهان ارتش‌های آزادیبخش جنوب و شمال قاعدتاً برایتان آشناست) و خیلی زود منجر به سقوط دیاز و خروج او از کشور شد و خونریزی زیادی هم (به نسبت!) شکل نگرفت. دولت موقت توسط فرانسیسکو مادرو شکل گرفت اما از این‌جا به بعد دوره‌ای خونین آغاز شد که به روایتی حدود سه میلیون نفر کشته بر جای گذاشت و بسیاری از رهبران انقلابی در آغاز این دهه، در مقابل یکدیگر قرار گرفتند بطوری‌که خیلی از آنها، علیرغم سن کمی که داشتند، پایان این دهه را به چشم ندیدند! و چنین شد که در انتهای این دوره خونریزی و کشتار، قدرت و حاکمیت به مدت دو دهه به صورت کامل در اختیار نظامیان قرار گرفت. 

مقدمه دوم: خواندن داستان‌های آمریکای لاتینی معمولاً آسان نیست، این گزاره در مورد هر نویسنده‌ای صادق نباشد در مورد فوئنتس صادق است! پوست انداختنش که به واقع پوست می‌کند و... یاد پدرو پارامو اثر خوان رولفو دیگر نویسنده مکزیکی افتادم... چه سخت و چه باشکوه... سوال اما این است که چه چیزی در ادبیات آمریکای لاتین وجود دارد که طرفداران زیادی در نقاط مختلف عالم دارد؟ کاری به جاهای دیگر ندارم اما در همین سرزمین خودمان که چندان سنت قدرتمند کتابخوانی در آن به چشم نمی‌خورد گاهی می‌بینیم که برخی از آثار این خطه قبل از ترجمه شدن به انگلیسی به زبان فارسی ترجمه شده است. رمز و راز را دوست داریم؟ پیچیدگی را می‌پسندیم؟ شباهت‌های فرهنگی داریم؟ احتمالاً همه اینها هست و دلایل دیگری هم می‌توان برشمرد. دلیلی که به نظرم می‌توان به موارد فوق اضافه کرد این است که آمریکای لاتین بالاخره مجموعه‌ای از جوامعی است که از لحاظ سیاسی شکست‌های زیادی را تجربه کرده‌اند و نویسندگان این خطه تحت تاثیر تاریخ خودشان روایت‌هایی را خلق کرده‌اند که برای ما کاملاً قابل درک است! این روایت‌های به شکست آمیخته یا از شکست برآمده، انگار تارهایی در ناخودآگاه ما را به ارتعاش درمی‌آورد. کمی شاذ است ولی به نظرم قابل بررسی باشد.          

مقدمه سوم: قدیم‌ها یک همکاری داشتم که در زمینه ندادنِ اطلاعات اسطوره بود! اطلاعات به جانش بسته بود و گاهی با منقاش هم نمی‌شد از او چیزی درآورد حتی اطلاعات بسیار ساده کاری. اگر غریبه‌ای از او آدرس دستشویی را می‌پرسید حتماً قبل از پاسخ دادن موضوع را سبک‌سنگین می‌کرد! طفلکی چیزهایی در باب قدرت اطلاعات شنیده بود و در جمع‌آوری و احتکار آن تلاش می‌کرد. راستش ایشان تنها نبود! ابداً تنها نبود! الان که به دو سه دهه قبل فکر می‌کنم می‌بینم اکثریت پرسنل این‌گونه بودند. بی‌سبب هم نبود. بعضی‌ها فلسفه وجودی‌شان بر همین اطلاعات احتکار شده استوار بود و اگر آنها را در اختیار دیگران می‌گذاشتند تمام می‌شدند! در مقابل، دیدگاه دیگری هم وجود دارد: اطلاعات و دانش خود را به راحتی در اختیار دیگران بگذار و به سوی کرانه‌های جدید حرکت کن. توسعه با این دیدگاه دوم شکل می‌گیرد.     

******

رمان با این جملات آغاز می‌شود:

«داستانی که می‌خواهم تعریف کنم آن‌قدر باورنکردنی است که شاید بهتر باشد از همان اول شروع کنم و یکراست تا پایان ماجرا بروم اما گفتنش آسان است. همین که دست‌به‌کار می‌شوم، می‌بینم ناچارم از معمایی شروع بکنم. آن‌وقت می‌فهمم که مشکل یکی دو تا نیست. اَه، گندش بزنند!کاریش نمی‌شود کرد؛ این داستان با رازی شروع می‌شود. اما باور کنید امید من این است که شما وقتی به آخرش می‌رسید همه‌چیز را درک کرده باشید؛ مرا درک کرده باشید. خودتان خواهید دید که هیچ چیز را ناگفته نمی‌گذارم.»

در گرماگرم انقلاب مکزیک (حدود سال 1915) یک گروه نظامی وارد سانتا ائولالیا شده و بر یک کارخانه شکر و املاک آن مسلط می‌شود. فرمانده‌ی واحد که یک سرهنگ است بعد از مصادره تمام وجوه نقد کشف شده، حکم اعدام مالک کارخانه و خانواده‌اش به همراه تمامی خدمتکاران و کارگران حاضر در این ملک را صادر می‌کند. سروان جوانی به نام پرسکیلیانو در مقابل این دستور مقاومت می‌کند و از سربازان می‌خواهد که مردم فقیر را نکشند. کشمکش بین سروان و سرهنگ به نفع سروان به پایان می‌رسد و جمله‌ی سروان با این مضمون که «سربازهای مکزیک مردم را نمی‌کشند چون خودشان از مردم هستند» جاودانه می‌شود و او به عنوان قهرمانِ سانتا ائولالیا به درجه سرهنگی ارتقا می‌یابد و کمی بعد به مقام ژنرالی می‌رسد.

چهل و پنج سال بعد از این واقعه، راوی که وکیل جوان و مفلوکی به نام نیکولاس سارمینتو است، خاطره‌ای از پدر معشوقش در مورد واقعه‌ی بالا می‌شنود که با دانسته‌های او و روایت رسمی تفاوت‌های ریزی دارد ولذا این خاطره در ذهن راوی به اطلاعات ارزشمندی بدل می‌شود. طبعاً با اتکا به این اطلاعات به سراغ ژنرال می‌رود که از قضا ساعات پایانی عمر خود را در بیمارستان طی می‌کند. حاصل این ملاقات، تصاحب خانه مجللی است که در خیابان لاس‌لوماس قرار دارد و ژنرال که وارثی ندارد در ازای باقی ماندن نام نیکش، آن را به راوی انتقال می‌دهد.

در زمان حالِ روایت، راوی بیست و پنج سالی است که در این عمارت، شاهانه زندگی می‌کند و برای این‌که هیچ خاطره و گذشته‌ای در ذهن معشوقه‌ها و خدمتکارانش شکل نگیرد، مُدام آنها را عوض می‌کند اما...

در ادامه مطلب نامه‌ای را آورده‌ام که برای راوی داستان نوشته و پست کرده‌ام!       

******

کارلوس فوئنتس (1928-2012) در پاناماسیتی به دنیا آمد. پدر وی از دیپلمات‌های مشهور مکزیک بود و از این رو کودکی و نوجوانی‌اش در پایتخت‌های مختلف آمریکای شمالی و جنوبی سپری شد. شروع تحصیلاتش در شهر واشنگتن به زبان انگلیسی بود، دوره‌ی متوسطه را در شیلی گذراند و در شانزده سالگی به مکزیک بازگشت و در رشته حقوق از دانشگاه مکزیکوسیتی فارغ‌التحصیل شد. در همین دوره نوشتن داستانهای کوتاه را اغاز کرد.

سپس به عنوان یکی از اعضای هیئت نمایندگی مکزیک در سازمان بین‌المللی کار در ژنو به فعالیت پرداخت و تحصیلات تکمیلی خود را در انستیتو مطالعات بین‌الملل ژنو پیگیری کرد. نخستین مجموعه داستان‌های کوتاهش در سال 1954 منتشر شد. مدتی در یک سمت فرهنگی در دانشگاه و وزارت خارجه فعالیت کرد. در 29‌سالگی نخستین رمان خود با عنوان «جایی که هوا صاف است» را نوشت و با فروش مناسب آن ترغیب شد که بصورت جدی به نویسندگی بپردازد. در این دوره، آئورا، مرگ آرتیمو کروز، پوست انداختن و ترانوسترا را نوشت. برخی منتقدین "مرگ آرتیمو کروز" را یکی از مهمترین رمان‌های آمریکای لاتین درباره‌ی فرجام انقلاب‌های این قاره می‌دانند. او از سال 1975 سفیر مکزیک در فرانسه شد اما در سال 1978 در اعتراض‌ به انتخاب رییس‌جمهور سابق مکزیک به عنوان سفیر اسپانیا، ‌از این سمت کناره‌گیری کرد.

فوئنتس در سال 1985 «گرینگوی پیر» را به چاپ رساند که اولین رمان پرفروش آمریکا از یک نویسنده‌ مکزیکی نام گرفت و در سال 1989 فیلمی با همین عنوان بر اساس آن ساخته شد. او موفق شد در سال 1987 جایزه‌ ادبی سروانتس را به دست بیاورد. او با سبک نگارشی‌ای که ویژه خود او بود به ادبیات معاصر مکزیک جانی تازه بخشید و نام خود را در کنار نویسندگان نامدار اسپانیایی‌زبان همچون مارکز و یوسا قرار داد. او در لایه‌لایه آثار خود به بازگویی تاریخ مکزیک در آمیزش با تم‌های عشق، مرگ و خاطره پرداخته است.

در دانشگاه‌های مطرحی چون پرینستون، ‌هاروارد، ‌پنسیلوانیا، ‌کلمبیا، ‌کمبریج، ‌براون و جورج‌میسون  تدریس کرد. از دیگر افتخارات این نویسنده می‌توان به دریافت نشان لژیون دونور فرانسه، مدال پیکاسو یونسکو و جایزه‌ پرنس آستوریاس اشاره کرد. علیرغم مطرح شدن چندباره اسمش در میان کاندیداهای نوبل ادبیات، موفق به کسب این جایزه نشد. او تا روزهای پایانی عمرش مشغول نوشتن بود؛ در همان روز درگذشت مقاله‌ای از وی با موضوع تغییر قدرت در کشور فرانسه در روزنامه‌ ریفورما به چاپ رسید. او در ۸۳ سالگی در مکزیک از دنیا رفت.

این داستان در مجموعه «کنستانسیا و چند داستان دیگر» به چاپ رسیده است که نشر ماهی آن را به صورت مجزا و به همراه ترجمه‌ مصاحبه‌ی نویسنده با پاریس ریویو  منتشر کرده است.

 ...................

مشخصات کتاب من: نشر ماهی، ترجمه عبدالله کوثری، چاپ دوم بهار 1395، تیراژ 2000 نسخه، 143صفحه قطع جیبی.  

پ ن 1: نمره من به کتاب 3.7 از 5 است. گروه B (نمره در گودریدز 3.28 )

پ ن 2:

 

جناب آقای دکتر نیکولاس سارمینتو

با سلام و سپاس فراوان از پاسخی که به نامه اولم دادید.

هدفم این نبود که صرفاً بخواهم خود را خواننده‌ی روایت شما نشان بدهم و احوال‌پرسی کنم و احیاناً با نوشته‌های شما سلفی بگیرم بلکه قصدم این بود که به نوعی پیش شما درس پس بدهم! حالا که از حضور شما در لاس‌لوماس مطمئن شدم می‌توانم سراغ اصل مطلب بروم.

روایت تلفنی شما و نقل آن توسط کارلوس سبب شد خاطراتی که بیان کردید به اطلاعات بالقوه خطرناکی برای شما بدل شود. این سبک اطلاع‌رسانی مخاطره‌آمیز را پیش از این در قاتلین زنجیره‌ای دیده‌ایم؛ قاتلینی که به نوعی دیگران را به مبارزه می‌طلبیدند و سرنخ‌هایی از خود به جا می‌گذاشتند تا کارآگاه پلیس یا کارآگاه خصوصی را به دنبال خود بکشانند و آنها را بازی بدهند... و می‌دانیم معمولاً همین کارشان منجر به دستگیری آنها می‌شد، که البته به نظرم آنها از ته دل دوست دارند که رازشان برملا شود و به نوعی همگان آنها را بشناسند و از این رو پرده‌ای که پشت آن در امان هستند کنار می‌زنند و خود را در معرض خطر قرار می‌دهند. راستش احساس من در مورد شما این است که از همین زاویه اقدام به روایت کرده‌اید.

وعده قطع کردن همه تلفن‌ها می‌توانست تا حدودی شما را از دسترس برخی مخاطبان دور کند اما طبیعتاً مانع مستحکمی نیست. من که ابتدا شک داشتم همه تلفن‌ها را قطع کرده باشید؛ به همین خاطر یک روز که بسته مکالمه رایگان رو به انقضایی داشتم، از روی کتاب راهنمای تلفن مکزیکوسیتی به تمام تلفن‌هایی که به نام شما موجود بود زنگ زدم و خُب... متوجه شدم واقعاً این کار را کرده‌اید. البته بیشتر احتمال می‌دادم که فرد دیگری صاحب آن خانه شده باشد! به همین خاطر در ناامیدی کامل نامه‌ی اول را به آدرس شما فرستادم و حالا با دیدن پاسخ واقعاً شگفت‌زده شدم که هنوز کسی شما را از آنجا بیرون نکرده است.

با توضیحاتی که از دستگاه قضا در مکزیک داشتید و تجربیاتی که خودم در این گوشه دنیا دارم به این نتیجه رسیدم که خودمان موضوع را بین خودمان حل کنیم. البته در راستای خودکار قرمز و خودکار آبی باید عرض کنم که دستگاه قضا در اینجا خیلی عالی است و در زمینه بسط عدالت از دوره مادها تاکنون و در طول و عرض جغرافیا و فراتر از آن در کل کهکشان راه شیری سرآمد تمامی دستگاه‌های مشابه و غیرمشابهی است که بشر بنا نهاده است اما متاسفانه شرایط نظام جهانی به‌گونه‌ایست که دستشان برای اقدام در آن بلاد بسته است وگرنه من از همین‌جا اقدام می‌کردم!

چه چیز را اقدام می‌کردم؟! خودتان بهتر می‌دانید! همان قضیه‌ی قتل «لالا»ی نازنین را عرض می‌کنم. تو واقعاً همانطور که در ابتدای روایت اشاره کردی هیچ چیز را ناگفته نگذاشتی اما چنان زیرکانه عمل کردی که کمتر کسی پی به راز اصلی برده است. نظرات خوانندگان در گودریدز را بالا پایین کردم و دیدم هیچ‌کس متوجه قتلی که انجام دادی نشده است. من البته تو را همان‌گونه که می‌خواستی درک می‌کنم...

راستش در خوانش اول و دوم، من هم هیچ شک و شبهه‌ای در قاتل بودن دیماس پالمرو نداشتم اما وقتی داشتم در مورد داستان فکر می‌کردم ناگهان قضیه برایم روشن شد! و تازه اینجا بود که دیدم خودت مستقیم به موضوع اشاره کرده بودی... مثل چشم‌بندی می‌ماند! درست جلوی چشم ما اعتراف کردی اما هنوز در لاس‌لوماس نشسته‌ای! ببخشید که خودمانی خطابت می‌کنم، به هر حال معامله آدابی دارد.

درست مقابل اعترافت در خوانش دوم یک علامت سوال گذاشته بودم و همین علامت بود که بعداً به کارم آمد. کجا؟ همان‌جایی که به دختران نسل جدید و پوگو سوار که مثل کانگورو جست می‌زدند اشاره کردی و از نشاط آنها و از آزاد بودن آنها و از این‌که سبکبال می‌آیند و می‌روند گفتی و احیاناً دوست داشتی بگویی که گذشته‌ای ندارند و گذشته‌ای برای آینده تولید نمی‌کنند! چون که تو از گذشته گریزان بودی و می‌ترسیدی چیزی را که از از طریق وقوف به گذشته به دست آوردی را به همین ترتیب از دست ندهی. خلاصه اینکه بعد از توصیف دختران نسل جدید ناگهان گفتی که:

«... هیچ توقعی از من نداشتند، توقع ازدواج نداشتند، توی کارم دخالت نمی‌کردند، اسرارم را کشف نمی‌کردند، برخلاف آن لالای زبر و زرنگ، آه لالا، چرا این‌قدر بلندپرواز بودی؟»

او هم مثل تو نیمه‌ی ناپلئونِ وجودش فعال شده بود و البته نیمه‌ی دُن‌خوان وجودتان که همیشه و تا دم مرگ فعال است. تو از فرصت به وجود آمده در مهمانی آخر و آن سیلی که لالا در حضور جمع به صورت دیماس پالمرو رد بهره بردی و همان شب او را به قتل رساندی. دیماسِ نگون‌بخت به قتل متهم شد و به زندان افتاد اما خاندانش از این فرصت استفاده کردند و در خانه‌ی تو پلاس شدند و تو به همزیستی با آنها رضایت دادی چون ترسیدی... و البته این بار نمایندگان ایالت مورلوس آمده بودند که حق خود را بگیرند و نیامده بودند که با نطق صاحب‌منصبی پیچانده شوند و به امید دادن حق‌شان در آینده‌ای نامعلوم به مزارع خود بازگردند.

خلاصه این‌که بعد از اعتراف ضمنی فوق روایت را خیلی ساده به پایان بردی. حق داشتی که دو صفحه قبلش شرط ببندی که مخاطبانت نمی‌دانند که با این خاطرات و اطلاعاتی که در اختیارشان گذاشتی چه کنند! خوب ما را شناخته بودی. راستش در سرزمین ما ، مترجم خوبی این کتاب را ترجمه کرد و مقدمه کوتاه و خوبی هم در ابتدای کتاب جلوی چشم خوانندگان است و تقریباً همه بعد از خواندن همان مواردی که در مقدمه آمده است را برداشت کرده و برای یکدیگر نقل می‌کنند. ما زندانی روایت تو و البته زندانی مقدمه کتاب شدیم!

در پایان باید بگویم که روایت تو برای ما باورپذیر بود. برای ما دیرپایی دروغ و فریب به مدت یک قرن، چیز چندان عجیبی نیست. این عددها برای ما عددی نیستند! حالا من خواسته‌ی خود را مطرح می‌کنم تا تو شگفت‌زده شوی! من نمی‌خواهم در ازای ماندن نامِ نیکت صاحبِ آن خانه شوم؛ در واقع چیزی برای خودم نمی‌خواهم، فقط می‌خواهم کاری برای یکی از دوستانم انجام بدهی و او را به‌نحوی از مرزهای شمالی کشورتان خارج کنی. همین!

زیاده عرضی نیست

قربانت

میله بدون پرچم

بعدالتحریر: چون دیدم برخی تشابهات فرهنگی بین ما و شما وجود دارد حدس زدم که در این میان به نحوی مدرک دکتری هم گرفته باشید و به همین سبب نامه را آن‌گونه آغاز کردم. راستش الان در سازمانِ درِ پیتِ ما کلی دکتر در حال تردد هستند و همین الان که نامه را در پاکت می‌گذارم چند تن از آنها در حال دکتر خطاب کردن یکدیگر در جلسه هستند. به قول شاعر: عده‌ای مشغول دکترسازی‌اند / عده‌ای سرگرم دکتربازی‌اند.