موعظه شیطان نجیب محفوظ

 

کتاب به دو بخش تقسیم می شود ; نخست معرفی و شناخت نویسنده که شامل گاهشمار وقایع زندگی نویسنده , مقدمه مترجم انگلیسی رمان کوچه مدق , پیام نویسنده به فرهنگستان سوئد (جایزه نوبل) , یک گفتگو با نویسنده و فرست آثار او , در بخش دوم نیز چند داستان کوتاه از نویسنده آورده شده است.

بخش اول اطلاات مفیدی جهت شناخت این نویسنده پرکار (از 1938 الی 1988 نزدیک به 50 اثر) به ما می دهد. این فارغ التحصیل رشته فلسفه نویسندگی را با شعر و نوشتن مقاله و داستان کوتاه آغاز می کند و سپس به نوشتن رمان تاریخی و بعد انواع رمان می پردازد. نوشته های ابتدایی اش چندان مورد اعتنا قرار نمی گیرد اما او ادامه می دهد.

یکی از داستانهایش (بچه های کوچه ما) که به صورت پاورقی در روزنامه الاهرام چاپ می شود به دلیل خشم مشایخ الازهر نیمه کاره می ماند هرچند بعدها به صورت یکجا در لبنان منتشر می شود (در همین راستا سالها بعد نیز مورد حمله عناصر تندرو قرار گرفته و مدتی بستری می شود – حمله با چاقو و مجروح شدن از ناحیه گردن در سن 82 سالگی! ). در کنار نویسندگی از ابتدا وارد مشاغل دولتی می شود و به مقامات بالایی نیز می رسد (در حد مشاور وزیر). در دهه 1960 برخی آثارش به زبانهای خارجی ترجمه می شود و نهایتاً در سال 1988 جایزه نوبل را در رقابت با آلبرتو موراویا (ایتالیا) گراهام گرین (انگلیس) و میخائیل نعیمه (لبنان) تصاحب می کند.

اما بخش دوم و داستانهای انتخاب شده:

نامه: مردی که ظاهراً محکومیت اعدام دارد اسم خود را تغییر می دهد و زندگی جدیدی را در مکانی جدید آغاز می کند و کم کم وضعش توپ می شود اما یک روز نامه ای به دستش می رسد که در آن نوشته شده اجل رسید و ...(متوسط)

ملاقات: جوانی شهرستانی و کشاورز برای خواستگاری از دختر مورد علاقه اش به قاهره می آید اما در همین دو سه روز دچار رفیق ناباب می شود و... (متوسط)

پس از غروب: راوی در نوجوانی دچار افسردگی می شود و لازم است که مدتی تحت نظر پزشک معالجه شود. راوی معالجات را نیمه کاره می نهد و وارد زندگی می شود و موفقیت های زیادی کسب می کند اما... (ضعیف)

تصمیم ناگهانی: یک سیاستمدار پیر و ثروتمند و بازنشسته به قتل می رسد و بازپرس جنایی مشغول تحقیق در این رابطه می شود اما پلیس سیاسی وارد قضیه می شود و... (متوسط)

سلطان: ملازم سلطان او را از ماموریت خود که قتل سلطان با توطئه ملکه و وزیر و سردار سپاه است آگاه می کند. او از قصر خارج می شود و به صورت فردی عادی مشغول زندگی می شود. پسر خردسالش جای او را می گیرد و توطئه گران زمام کار را در دست می گیرند. پس از 15 سال اوضاع دگرگون می شود و....(متوسط)

آدمکش: خلافکار خرده پایی برای بار سوم از زندان آزاد می شود و در شرایط سخت فقر و...پیشنهاد قتل فردی را که نمی شناسد را قبول می کند و... (خوب)

ایوب : یک تاجر میلیونر در اثر بیماری فلج و خانه نشین می شود. در ایام خانه نشینی یکی از دوستان دوران جوانی که پزشک شده است به دیدارش می آید و در گفتگوهای متعدد و شعارگونه و طولانی تحول ایجاد می شود ... (از لحاظ داستانی ضعیف)

موعظه شیطان (نمایشنامه کوتاه): عبدالملک مروان (خلیفه اموی) شنیده است که در جایی از قلمرو حکومتش (جایی در مراکش) شیطانی درون قمقمه زندانی است (همانند غول چراغ جادو) و هرکس به آن دست پیدا کند قدرت بی انتهایی کسب می کند. کسی را به جانب امیرش در مراکش می فرستد تا این قمقمه را به دست بیاورد و... (متوسط)

در کل کتاب متوسطی بود اما از خطابه اش در فرهنگستان سوئد خوشم آمد البته منظورم کلیت صحبتش است نه خصوصاً جایی که از ظلمی که به فلسطینیان می رود سخن می گوید (ما که بچه نیستیم با این چیزا قبول کنیم جایزه نوبل صهیونیستی نیست!) و افسوس خوردم بر جهل مردمی که 5 سال بعد به این پیرمرد حمله کردند چرا که فلان مرجع جایی گفته است که اگر محفوظ مجازات می شد سلمان رشدی جرات نوشتن پیدا نمی کرد! و عده ای این را فتوای قتل انگاشتند! محفوظ در سال 2006 و در سن 95 سالگی از دنیا رفت درحالیکه رمان بچه های کوچه ما همان سال برای اولین بار در مصر منتشر شد.

در ادامه گزیده ای از مطالب که همگی متعلق به داستان ایوب هستند می آورم:

شعارهای مذهبی را مردمی می دادند که از دین جز امور سطحی چیزی نمی دانند. 

*

خیلی از مردم دوست دارند به رویا پناه ببرند تا نیرویی پیدا کنند که با آن بتوانند با واقعیت سخت روبرو شوند. 

*

چه بسیار فضیلت ها که ناشی از عجز و ناتوانی اند. 

*

فاجعه این است که هر چیز جدیدی که از راه می رسد, همانطور که با خود آزادی جدیدی می آورد. قدری عبودیت جدید هم می آورد... همیشه آماده باشیم که هرگاه چیز جدیدتر و بهتری حلول کرد , جدید گذشته را رها کنیم. 

*

...نه, عرفان شیوه ای اشرافی است و شیوه من مختص خواص نیست . عرفان مراحلی دارد, چون توبه و فقر و تقوی و توکل و... ولی طریقت من مراحلش آزادی و فرهنگ و علم و صنعت و کشاورزی و تکنولوژی و تحزب و عقاید هستند. عرفان شیطان را دشمن حقیقی انسان می داند. در صورتی که در طریقت من فقر و جهل و مرض و استثمار و طغیان و دروغ و ترس دشمن شمرده می شوند... 

*

لغت اجبار را از فرهنگت حذف کن مثل حکام نباش که راه دموکراسی را با شیوه های دیکتاتوری هموار می کنند , یا عدل را با اعمال ظلم پیش می برند. این راه آسان است چون پایه اش زور است , نه آموزش و اقناع.

***

این کتاب را محمد جواهر کلام ترجمه و نشر شادگان آن را در سال 1379 در تیراژ 2200 نسخه در 200 صفحه و با قیمت 1000 تومان منتشر نموده است.

***

پ ن 1: از دوسوم سفر به انتهای شب رد شدم...

پ ن 2: کتاب بعدی مطابق آرای اخذ شده کتاب در غرب خبری نیست اثر اریش ماریا رمارک است. و کتاب پس از آن خرمگس اثر اتل لیلیان وینیچ می باشد.

پ ن 3: کتاب بعدی را از میان گزینه های زیر انتخاب کنید:

الف) آبروی از دست رفته کاترینا بلوم   هاینریش بُل

ب) جاز   تونی موریسون

ج) آئورا   کارلوس فوئنتس

د) آیا آدم مصنوعی ها خواب گوسفند برقی می بینند؟   فیلیپ کی دیک

ه) رهنمودهایی برای نزول دوزخ   دوریس لسینگ

پ ن 4: نمره کتاب 2.3 از 5 می باشد.