ابله محله (ژه) – کریستیان بوبن

داستانی نه چندان بلند اما لطیف با نثری ساده و جملاتی زیبا و شاید بیش از حد زیبا و لطیف! از آن داستان‌ها که می‌توانید چندین و چند جمله‌ی آن را به عنوان سوغاتی با خود در اینجا و آنجا به اشتراک بگذارید.

پسربچه‌ای به نام «آلبن» بر روی یخ‌ دریاچه نزدیک خانه‌شان بازی می‌کند و در زیر یخِ شفاف، زنی با لباس قرمز و لبخند بر لب را می‌بیند. ابتدا می‌ترسد اما بعد خیلی زود بین این دو ارتباطی برقرار می‌شود. با نگاه، با لبخند، و حتی گفتگوی ذهنی. نام این زن که سابق بر این معلم بوده، «ژه» است و 2342 روز قبل از آغاز داستان از دنیا رفته و جسدش در دریاچه‌ای به نام سن‌سیکست آرام گرفته است. آلبن کمی باهوش‌تر از همکلاسی‌هایش به نظر می‌رسد چرا که او تنها کسی است که متوجه سبک خاص معلمشان در درس دادن می‌شود. کم‌کم به این نتیجه می‌رسد او تنها کسی است که ژه را می‌بیند. حادثه‌ای برای آلبن رخ می‌دهد و چند ماهی به کما می‌‌رود. پس از آن تفاوت‌های او با همسن‌وسالان خود بیشتر به چشم می‌آید و همین تفاوت‌ها او را در مظان اتهام بلاهت و جنون قرار می‌دهد. بالاخره پس از هفده سالگی به عنوان کارآموز، دستیار یک فروشنده سیار قابلمه شده و از روستای خود خارج می‌شود. در همه این سالها ژه همراه اوست و این ارتباط ادامه دارد تا اینکه...

داستان حجم کمی دارد اما در همین صفحات کم جملات زیادی وجود دارد که به تنهایی می‌تواند خواننده را به تامل وادارد یا سرشار از لذت کند. در واقع با این جملات می‌توان یک اکانت اینستاگرام را به مدت حداقل یک ماه چرخاند و لایک‌های بسیاری دریافت کرد! زیبا، لطیف، هوشمندانه و... از این حیث مو لای درز این کتاب نمی‌رود علی‌الخصوص اینکه ترجمه‌ای قابل قبول و روان از آن در دسترس است اما از لحاظ داستانی برای من جذابیتی نداشت و حتی سوالاتی برای من پیش آمد که در ادامه مطلب به آن خواهم پرداخت.

******

کریستیان بوبن، فیلسوف و نویسنده فرانسوی در سال 1951 به دنیا آمده است. اولین اثرش را در 26 سالگی منتشر کرد و تاکنون بیش از شصت اثر از او به چاپ رسیده است. مترجم کتاب ابله محله در مورد او چنین نوشته است: « خصلت بارز داستان‌های بوبن، که گویی بین دو وسوسه حکایت و نامه عاشقانه مردد می‌مانند، سبک شفاف و جملات کوتاه و ساده نویسنده است.»

اقبال به این نویسنده در ایران قابل ملاحظه بوده است به گونه‌ای که کتابهای زیادی از او به فارسی ترجمه شده است. این کتاب که نام اصلی آن «ژه» است در سال 1998 نگاشته شده و اولین بار در ایران با عنوان «ابله محله» در سال 1380 منتشر شده است. پس از آن دو ترجمه دیگر با عنوان اصلی به بازار آمده است.

مشخصات کتاب من: ترجمه مهوش قویمی، انتشارات آشیان، چاپ ششم 1387، تیراژ2000 نسخه، 110 صفحه.

......................

پ ن 1: نمره من به کتاب 2.8 از 5 است. گروه A. (نمره در گودریدز 3.64 نمره در آمازون 4.1)

پ ن 2: کتاب بعدی «زنگ انشاء» اثر زیگفرید لنتس است.

آهستگی و شتاب

طبعاً هر خواننده‌ای با شخصیت اصلی داستان یعنی آلبن احساس نزدیکی می‌کند و از نوع نگاه او به هستی لذت می‌برد. حتی اگر نتوانیم آنگونه ببینیم و زندگی کنیم باز هم از دیدن نمونه‌ای همچون او احساس خوبی به ما دست می‌دهد. به عنوان مثال وقتی یک روز را با درخت شاه‌بلوط می‌گذراند یا برای گاوها ویولون می‌زند یا در خوکدانی صنعتی را باز می‌کند تا خوکها زجر نکشند یا زمانی که خرگوشها را در ویلای آن فرد کارخانه‌دار رها می‌کند تا لذت ببرند و... در همه این موارد ما کیف می‌کنیم.

داستان علاوه بر نوع نگاه زیبای شخصیت اصلی داستان به نظر می‌رسد بر مبنای یک ارتباط خاص پیش می‌رود: ارتباط آلبن و ژه. این ارتباط همواره وجود دارد تا زمانی که رُزاموندها وارد داستان می‌شوند. آلبن به قول راوی دلباخته رابطه بین این مادر و دختر می‌شود و این دلباختگی تا جایی پیش می‌رود که خلاصه ژه ترجیح می‌دهد میدان را خالی کرده و ناپدید شود. طبعاً با ناپدید شدن شخصیتی که عنوان کتاب را به نام خود زده است داستان به پایان می‌رسد و این سوال برای ما باقی می‌ماند خلق خلاقانه‌ی شخصیت ژه برای چه بود!؟ صرفاً همراهی در بزرگ شدن آلبن؟ الان ما باید چه نتیجه‌ای از ارتباطات شخصیت‌های اصلی داستان بگیریم؟! اینکه یک پای ما این‌سوی دنیا باشد و یک پای ما آن‌سوی دنیا باشد، سبک خوبی برای زندگی است اما فقط تا زمانی که یک کیسِ خوب برای دلباختگی به فردی در این‌سوی دنیا بیابیم؟! تصاحب کردن چیزهایی که دوست می‌داریم کار بدی است الا تصاحب یک انسان!؟ و...

طبیعی است که ارتباط کودکان یا شخصیت‌های تخیلی و ساخته و پرداخته‌ی ذهن‌شان امری متواتر و مفید است. اما اینجا شخصیتی خلق می‌شود که ارتباطی طولانی‌مدت با آلبن دارد و آلبن زیباترین گوهر زندگی را هر شب در لبخند او کشف می‌کند لذا قطع ناگهانی این ارتباط نیاز به مقدمه‌چینی و اقناع منطقی خواننده دارد. اگر این اتفاق رخ ندهد خلق خلاقانه‌ی شخصیت ژه بی‌نتیجه می‌ماند.

در پایان‌بندی داستان نویسنده تلاش می‌کند این بلایی که بر سر کاراکتر ژه آورده است به نوعی منطقی جلوه کند و عنوان می‌کند که ژه کاملاً ناپدید نشده است بلکه لبخندش هنوز حضور دارد و بر روی لبهای رزاموند و چشمان دخترش قابل مشاهده است! در واقع نویسنده خواسته است با این ترفند سر و ته سفره‌ای را که با خلاقیت پهن کرده است به هم برساند و آن را جمع کند. به نظر من که جمع نمی‌شود!

شاید عنوان شود که آلبن همان لبخند ژه را بر لبهای رزاموند می‌بیند و از دنیای غیرواقعی پا به دنیای واقعی می‌گذارد. این هم تعبیر خوبی است اما پایان‌بندی داستان همسو با این برداشت نیست و متن صراحتاً از باقی گذاشتن لبخند توسط ژه صحبت می‌کند. به نظرم نویسنده خیلی بر روی وجه داستانی اثر اصراری ندارد و به محض آنکه به نتایج مورد نظرش نزدیک می‌شود، خیلی ناگهانی و سردستی روایت را به پایان می‌رساند.

طنز قضیه اینجاست: داستانی که می‌توانست در ستایش آهستگی قلمداد شود، عجولانه به پایان می‌رسد. البته هرچه به خودم فشار آوردم راه نجاتی برای پایان آن به نظرم نرسید. در اینجور موارد البته روش منصفانه این است که خواننده را الکی معطل نکنیم ولذا از این بابت باید از نویسنده متشکر بود. هم به خاطر حجم کم و هم به خاطر جملات زیبا.

نکته‌ها و برداشت‌ها و برش‌ها

1) آغاز داستان با لبخندی شکل می‌گیرد که با حضور آلبن بر لب ژه نشسته است. در واقع چیزی که در انتها ژه از خودش به یادگار می‌گذارد چیزی مختص او نیست و ... از لحاظ روابط علت و معلولی وقایع داستان خیلی نباید به اثر گیر داد. مثل حکایات و افسانه‌ها.  

2) سبک درس دادن معلم روستا بسیار جالب توجه است... او بچه‌ها را در بخش زیادی از ساعت کلاس آزاد می‌گذارد تا هر کاری دوست دارند انجام دهند و خود در آن شلوغی برای نامزدش یا گاهی پدر و مادرش و دوستانش نامه می‌نویسد. بعد این نامه را برای بچه‌ها می‌خواند. در این نامه‌ها به وضعیت روستا و گشت‌وگذارهایش و کتابهایی که خوانده است اشاره می‌کند. بچه‌ها در مورد مطالب نامه سوالاتی می‌پرسند و او پاسخ می‌دهد و بدین‌ترتیب بچه‌ها چیزهایی را از جغرافیا و تاریخ و ادبیات و... یاد می‌گیرند. خلاقانه نیست؟! معرکه است. طبعاً درس‌هایی مانند ریاضیات نامه‌هایی ویژه می‌طلبد!!

3) « به چه فکر می‌کنی؟ زنان عاشق دوست دارند دلسوز (حداقل دلسوز) و بنابراین منطقی و خوش‌فکر به نظر برسند. اما گرچه رویای منطقی بودن را در سر می‌پروانند، امیدوارند که در پاسخ به چنین سوالی فقط یک پاسخ بشنوند. به نظر آنها فقط یک پاسخ مناسب وجود دارد: به تو فکر می‌کنم. اما محبوب آنها غالباً از مشکل، با مهارت می‌پرهیزد: به هیچ چیز فکر نمی‌کنم.»

4) ما معمولاً برای حفظ خود از شر دشمنان دست به دامان ماورای‌طبیعت می‌شویم اما این ورژن هم قابل تأمل است: «خداوندا، ما را در برابر کسانی که دوستمان دارند محافظت کن!»

5) گوش به زنگ «آخرزمان» خود باشیم و پیش از رسیدن آن فکر چاره کنیم. اگر فکر نکنیم، آن وقت باید هر کدام‌مان برویم یک «ملاقات حقیقی» در «لیون»، و شاد و خندان با چشمانی برق‌دار بازگردیم.

6) تابلوی خطر جدیدی از کتاب یادگاری گرفتم: ایست! خطر نزدیک شدن به یک عزلت‌گزین.

7) طنز نویسنده را در معجزه‌ای که کلیساها هر یکشنبه انجام می‌دهند و کلام و حرکت عیسی را به یک چیز کسالت‌بار تبدیل می‌کنند، پسندیدم: یک خستگی دوهزارساله!

8) شادیِ بخشیدن، شادیِ پذیرفتن... جشن تولد هم جشن تولدهای قدیم! به یاد هفده سالگی خودم اشکی ریختم.

9) «فروختن آب به کسی که در بیابان مانده، کار آسانی است. هرکسی می‌تواند این کار را انجام دهد. بازاریاب واقعی کسی است که به صحرانشینان، ماسه می‌فروشد.» خیلی زیباست اما خُب کمال‌گرایانه هم هست! و به همین خاطر هولناک می‌شود این جمله زیبا، و چه خوب که این کلام از دهان شخصیت هولناکِ داستان بیرون می‌آید. 

10) زیباترین وجه آلبن این است که وارد مسابقه پرشتاب زندگیِ ما مردم عادی نمی‌شود. به تصاویری که استادش برای ورود به این مسابقه می‌دهد وقعی نمی‌نهد. اپیکوری به دنیا می‌نگرد و با سه دانه انجیر می‌تواند ساعتی را خوش باشد.

11) دیدن، شنیدن، دوست داشتن...

12) برداشتن و رها کردن...

13) بگیرید و بخورید و لمس کنید... ولی خودتان را خفه نکنید!