فداکاری مظنون X - کیگو هیگاشینو

حدوداً چهل ساله به نظر می‌رسید. خونسرد و آرام کنار پرچمی که به مناسبت سخنرانی کنار پیاده‌رو گذاشته بودند قدم می‌زد. دو ساعت  به وقت ناهار مانده بود. ظرف غذایی که از مطبخی دو سه کوچه پایین‌تر خریده بود، مثل همه‌ی روزهای قبل داخل کوله‌پشتی‌اش بود. سخنران از راه رسید و آرام و خونسرد، همانگونه که از سن و سال بالایش انتظار می‌رفت، رو به دوربین‌ها و حاضران مشغول صحبت شد. همان کنار خیابان. کمی بعد به نظر می‌آمد صدای شنیدن شلیک گلوله در فاصله چند متری، برای سخنران بیشتر کنجکاوی‌برانگیز بود تا ترسناک! شاید به همین خاطر بدون اینکه سر و گردنی خم کند به عقب چرخید تا ببیند صدای چیست. به همین سادگی فضا برای نشستن گلوله‌ی دوم بر روی سینه‌اش مهیا شد. پیرمرد، گویی که می‌خواهد بر روی تشکچه‌ای که روی زمین برایش تدارک دیده بودند بنشیند، دو قدم برداشت و روی زمین آرام گرفت.

******

«یاسوکو» زن جوانی است که به همراه دختر نوجوانش «میساتو» زندگی می‌کند. با اینکه به تازگی محل کار و زندگیش را تغییر داده اما همسر سابقش که از قضا آدم تنِ لشی است (ایشان ناپدری میساتو است و نه پدرش)، آدرس جدید او را یافته و با نیت اخاذی به سراغش می‌آید. ورود اجباری مرد به محل زندگی زن در همین صفحات ابتدایی داستان، به قتل ناخواسته‌ی مرد منتهی می‌شود. یاسوکو نگران آن است که با این اتفاق چه بر سر او و دخترش خواهد آمد. همسایه واحد بغلی، مرد میانسالی به نام «ایشیگامی» است. او معلم ریاضی یک دبیرستان است و در این مدت کوتاهی که این مادر و دختر در مجاورت او ساکن شده‌اند به یاسوکو علاقمند شده است. او که ذهنی استدلالی دارد، با شنیدن سروصدا و دیدن برخی شواهد پی به وقوع قتل می‌برد و به زن پیشنهاد می‌دهد که در اختفای جنازه و امحای مدارک و... به آنها کمک کند. یاسوکو که مستأصل شده است این پیشنهاد کمک را می‌پذیرد و بدین‌ترتیب فصل مقدماتی داستان به پایان می‌رسد و ما خوانندگان که از ابتدا با بخش عمده‌ای از حقایق ماجرا آشنا شده‌ایم، پس از آن نظاره‌گرتلاش‌های گروه کارآگاهان برای کشف حقایق خواهیم بود. این گروه عبارتند از یک کارآگاه کارکشته به نام «کوساناگی» و یک کارآگاه تازه‌کار و همچنین یکی از دوستان نزدیک کوساناگی که استاد فیزیک دانشگاه است و عملاً این شخصیت بارِ استدلالی کشف حقایق را بر دوش می‌کشد. این استاد فیزیک ظاهراً در چند اثر دیگر نویسنده هم حضور دارد و به کارآگاه گالیله معروف است.

داستان سرگرم‌کننده و روان است. تاحدودی جذاب هم هست اما به نظرم وقتی خواننده از هشتاد نود درصد حقایق پرونده در ابتدا مطلع می‌شود بهتر است که اولاً حجم کار تا جایی که می‌تواند کم باشد و دوم اینکه آن ده بیست درصد باقی‌مانده (در اینجا نحوه ترفندی که ریاضیدان برای محو کردن سرنخ‌ها و گمراه کردن کارآگاهان طراحی کرده است) باید هم جذابیت و هم استحکام بالایی داشته باشد. در این زمینه چند نکته به ذهنم می‌رسد که در ادامه مطلب خواهم نوشت. 

******

کیگو هیگاشینو متولد سال 1958 در ژاپن است. او که فارغ‌التحصیل رشته مهندسی برق است خیلی زود رو به نوشتن آورد و با چاپ اولین کتابش در 27 سالگی به صورت حرفه‌ای مشغول نوشتن شد. نویسنده‌ای پر کار که با حساب و کتابِ من از سال 1985 تا الان به طور متوسط سالی دو اثر (رمان یا مجموعه داستان) خلق کرده است. او یکی از معروف‌ترین جنایی‌نویس‌های جنوب شرق آسیا محسوب می‌شود. از سال 2009 تا 2013 ریاست انجمن جنایی‌نویسان ژاپن بوده و همچنین تمام جوایز اصلی مرتبط با کتاب در ژاپن را دریافت کرده و در سطح بین‌المللی نیز نامزد جوایز مهمی در این عرصه بوده است. از کارهای او اقتباس‌های سینمایی زیادی انجام شده است. «فداکاری مظنون x » یکی از تحسین‌شده‌ترین کارهای اوست که در سال 2005 چاپ شده است. این کتاب سومین رمان از گروه رمان‌های نویسنده است که در آن کارآگاه گالیله حضور دارد. ترجمه انگلیسی اثر سال 2012 انجام و کتاب نامزد جایزه ادگار شده است. چهار اقتباس سینمایی از این اثر در ژاپن، کره، چین و هند صورت پذیرفته است که پوسترهای آن را در عکس بالا می‌بینید.

............

مشخصات کتاب من: ترجمه محمد عباس‌آبادی، نشر چترنگ، چاپ دوم 1398، شمارگان 1000نسخه، 376 صفحه.

............

پ ن 1: نمره من به داستان 3.1 از 5 است. گروه A ( نمره در گودریدز 4.15)

پ ن 2: سطرهای ابتدایی برداشت شخصی من از یکی از کلیپ‌های حادثه ترور شینزو آبه است.

پ ن 3: کتاب بعدی که در مورد آن خواهم نوشت « مارش رادتسکی » اثر یوزف روت است. پس از آن به سراغ کتاب «بندرهای شرق» اثر امین معلوف خواهم رفت.

 

ستم در پی داد، سردی بود!

در مورد داستان جنایی طبعاً خیلی نمی‌توان صحبت کرد چرا که داستان نباید لو برود! اما یک مورد است که حتماً باید اشاره کنم. ما به عنوان خواننده سیصد و اندی صفحه با حس همدردی خاصی به ایشیگامی نگاه می‌کنیم. از تلاشی که برای کمک به یاسوکو می‌کند به‌نحوی خشنودیم. از اینکه یاسوکو به او احیاناً کم‌توجهی می‌کند ناراحت می‌شویم (همانند میساتو) و در لایه‌های زیرین و زبرین ذهن‌مان دوست نداریم فداکاری‌های این مظنونِ منزوی بی‌پاداش باقی بماند و...

اما وقتی نحوه گمراه شدن کارآگاهان و یا بهتر است بگویم بنیان‌های مسئله‌ای که ایشیگامی طرح کرده است، عیان شد، من به عنوان خواننده از چند جهت سرخورده شدم:

1) داده‌ها برای منِ خواننده (و شاید برای کارآگاهانِ گردن‌شکسته) کفایت نداشت و طبعاً هیچگاه ممکن نیست ما از طریق استدلال پی به موضوع ببریم. پس این همه تأکید بر استدلال و ذهن استدلالی و ریاضی و فیزیک و غیره و ذلک وجهی ندارد.

2) روشی که ایشیگامی انتخاب کرده واقعاً غیر انسانی است. بد نبود که نویسنده نه یک بار بلکه چندین و چند بار بر غیر انسانی بودن آن انگشت می‌گذاشت. البته این هم جبران آن همه همدلی که با او داشتیم را نمی‌کند. مشکل من این است که این موضوع خیلی ساده و پیش پا افتاده مطرح و عکس‌العمل شخصیت‌های داستان هم چندان درخور عمق فاجعه نیست! گویی سوسکی زیر پا له شده است!

3) واقعاً لزومی داشت این راه سخت را انتخاب کند!؟ انگیزه مطرح شده کفایت انجام چنین کار هولناکی را داشت؟ عشق لامصب چه می‌کند! کدام عشق؟! فکر کنم نویسنده پی به این موضوع برده بود ولذا آن اواخر یک صحنه‌ای رو کرد که این ریاضیدان منزوی قصد خودکشی داشته و ناگهان زنگ خانه به صدا درمی‌آید و فردِ خودکش در میانه‌ی کار خودکشی، قصد و ابزار را کناری گذاشته و می‌رود در را باز می‌کند و با همسایه‌های جدید روبرو می‌شود و... در نتیجه چند ماه بعد در شروع داستان خود را مدیون احساس می‌کرده و چنین فداکاری خفنی از او سر زده است.

4) بعد از اتمام کتاب هر بار به آن کارتن‌خواب فکر می‌کنم از خونسردی و قساوت قاتلش تعجب می‌کنم. البته شاید با عنایت به وقایع جنگ دوم و ماقبل آن نباید تعجب کنم.

5) در این پرونده مظنون دیگری به غیر از همان‌هایی که در قضیه دست داشتند وجود ندارد. این هم به نظر من می‌تواند نقص باشد، هم برای کتاب و هم برای طرحی که ایشیگامی ریخته است!

6) این کاری که ایشیگامی انجام می‌دهد چند وجه دارد: از نظر معمایی و نوع گمراه‌کنندگی که ایجاد می‌کند امر نادری است ولذا باید این را از نکات مثبت طرح عنوان کرد اما از نظر اجرا و پیاده‌سازی طرح باید برای ایشیگامی یک زمینه‌سازی صورت می‌پذیرفت چرا که انجام چنین جنایتی توسط یک معلم ریاضی باورپذیر نیست. طرح مسئله یک بحث است اما انجام قتل واقعاً چیز دیگری است! آن هم چنین قتلی!

7) انصراف ایشیگامی از خودکشی روی دیگری از تصمیم او در مورد فرد کارتن‌خواب است. این ژاپنی‌ها واقعاً چنین ترسناک هستند!؟ به نظرم اگر از موضع «فداکاری» به سمت موضع «خونسردی»، «سردی» و یا حتی «سنگدلی» مظنون ایکس حرکت می‌کرد و با تغییراتی اندک در این راستا بازنویسی می‌شد اثر به مراتب بهتری می‌خواندیم.

8) راستی اگر راهی که جنازه شوهر سابق از آن طریق امحاء شد به عنوان راهکار اصلی در پیش گرفته می‌شد چه می‌شد!؟ نیازی به این همه تمهیدات و انجام قتل جدید هم نبود! آن مرد اخاذ هم آنطور که از داستان برمی‌آید همانند آن کارتن‌خوابِ بی‌نوا کس و کاری نداشت. کسی گم شدنش را گزارش نمی‌کرد و اساساً شاید پرونده قتلی هم شکل نمی‌گرفت!! به نظر می‌رسد این راه‌حل پیشرفته و شگفتانه چندان با صورت مسئله تناسب ندارد. یاد آن لطیفه معروف افتادم که زمانی در مورد بیکاری مدرک‌داران و مجبور شدن آنها برای کارهای سطح پایین ساخته شده بود: «شهرداری برای تعدادی از پرسنل خدماتی خود کلاس سوادآموزی برگزار می‌کند و یکی از روزها معلم یکی از شاگردان را پای تخته می‌آورد تا مساحت یک شکل را محاسبه کند. شاگرد که از قضا فارغ‌التحصیل یکی از رشته‌های ریاضی بوده است هرچه به ذهنش فشار می‌آورد روش ساده محاسبه مساحت را به یاد نمی‌آورد و فقط محاسبه از طریق انتگرال‌گیری را به یاد می‌آورد! هرچه با خودش کلنجار می‌رود رویش نمی‌شود این راه‌حل را مطرح کند چرا که باعث لو رفتن مدرک واقعی‌اش می‌شده... در یک لحظه معلم از کلاس بیرون می‌رود و باقی شاگردان که مترصد تقلب رساندن به همکلاسی خود بودند یکصدا فریاد می‌زنند: انتگرالش رو بگیر! انتگرالش رو بگیر!». غرض اینکه ایشیگامی به جای انتگرال‌گیری می‌توانست از همان فرمول ساده مجذور شعاع ضرب در عدد پی استفاده کند!