پوست انداختن (1) کارلوس فوئنتس

  

قسمت اول

عجیباً غریبا... فرض کنید یک پازل هزار تکه را خوب مخلوط کنند و یکی یکی به شما بدهند... اگر صبرتان ایوبی نباشد احتمالاً بعد از پنجاه , صد یا دویست تکه , بیخیال می شوید... اما به این سختی هم نیست , چون برخی تکه ها منفرداً تصویر زیبایی دارند و همچنین بعد از کنار هم گذاشتن چند تکه اول یک نیمچه تصویری هم خواهیم داشت که این دو مورد به کمک هم می توانند شما را یاری کنند تا بیشتر جلو بروید و اگر خودتان را به دو سوم کتاب رساندید , آنگاه تکه هایی در اختیارتان قرار می گیرد که می تواند شما را به سمت پایان کتاب هول بدهد... حالا به پایان رسیده اید! انتظار نداشته باشید که به یک جمع بندی مشخصی در مورد تصویر نهایی رسیده باشید چون قرار هم نبوده که به چنین جایی برسید! اگر همت کنید و بار دوم را هم شروع کنید قطعاً لذت بیشتری خواهید برد و ارتباطات و نکات تازه تری دریافت خواهید نمود ...روی هم رفته کتابی سخت خوان است که من نمی توانم به هرکسی آن را توصیه کنم... هرچند به قول یکی از دوستان , وقتی چنین چیزی بیان شود اتفاقاً تعداد بیشتری به سمت این کتاب می روند!

خلاصه ای از نمای ظاهری داستان

 خاویر و همسرش الیزابت , به همراه دو شخص دیگر (فرانتس و ایزابل) با اتوموبیل از مکزیکوسیتی به مقصد ساحل دریا در وراکروز حرکت کرده اند. بعد از ظهر روز روایت (یکشنبه یازدهم آوریل 1965) به علت بروز نقص فنی در ماشین بالاجبار در شهری کوچک و باستانی و مقدس به نام چولولا توقف می کنند و به هتلی درجه دو جهت اقامت وارد می شوند. در همین زمان راوی داستان هم در این شهر حضور دارد و ورود این چهار تن را نظاره می کند... شش تن دیگر هم در همین زمان با هیبتی راهب وار وارد شهر می شوند و به راوی می پیوندند که در یک سوم پایانی نقش عمده ای خواهند داشت!

خاویر ,مردی مکزیکی و حدوداً 40 تا 45 ساله است که در یکی از نهادهای وابسته به سازمان ملل کار می کند و در دانشگاه هم درس می دهد. او در ابتدای جوانی رمانی نوشته است و به واسطه همین رمان بورس تحصیلی از آمریکا دریافت می کند و به نیویورک می رود. در دانشگاه با الیزابت که دختری یهودی و آمریکایی است آشنا می شود و این آشنایی به ازدواج ختم می شود و در حال حاضر سالهاست که با هم زندگی می کنند اما از همان ابتدای داستان می بینیم که این دو روابط همدلانه ای ندارند.خاویر در نویسندگی ناکام است و از آن عشق اولیه چندان اثری نیست...

فرانتس مردی چک تبار و همسن خاویر است.در جوانی در پراگ معماری می خوانده و به موسیقی هم علاقمند بوده و عاشق دختری یهودی است. جنگ دوم جهانی آغاز می شود و... حالا که بیست سال از پایان جنگ می گذرد در مکزیک زندگی می کند و...

ایزابل دختری بیست و سه ساله و از دانشجویان خاویر است و به او نیز علاقمند است...

بعد از فعل و انفعالاتی در نیمه شب روایت این چهار نفر به دیدار هرمی باستانی می روند... جایی که همه اشخاص داستان حضور دارند و قرار است اتفاق ویژه ای رخ دهد....

راوی و نوع روایت

راوی مردی مکزیکی و در ظاهر امر راننده تاکسی است... او بخش عمده ای از داستان را خطاب به الیزابت و ایزابل روایت می کند (همانند آئورا راوی دوم شخص) و بخش های دیگر را (مثلاً کودکی خاویر و جوانی فرانتس و...)به صورت سوم شخص بیان می کند. این راوی با احاطه کامل به گذشته این افراد می پردازد که البته برای این تسلط و دانستن ها , اسباب و وسایل قابل باوری تعبیه شده است. راوی با الیزابت و ایزابل آشنایی دارد و هرکدام را با القاب خاصی خطاب می کند و...

راوی کسی است که آن تکه های پازل فوق الذکر را در اختیارتان می گذارد. او از موضع حال حاضر مدام به گذشته نزدیک و دور افراد می رود تا چرایی وضعیت اکنون این افراد را نشان دهد. لیکن توالی این رفت و آمدها در نگاه اول چندان به هم پیوسته نیست و برخی تکه ها علامت سوالی را در ذهن خواننده ایجاد می کند که اساساً این تکه اینجا به چه کار می آید!!؟ اما در انتها تصدیق خواهید کرد که هیچ چیزی در داستان اضافه نیست و حتا اگر چشم بسته غیب نگویم تکه هایی هم کم است!...

فوئنتس این کتاب را به خولیو کورتاسار تقدیم کرده است که پیشگام در امر مشارکت خواننده در شکل گیری اثر است و طبیعتاً می توان انتظار داشت که این کتاب هم چنین سبکی را داشته باشد. در واقع چنین هم هست , با تکه های در اختیار گذاشته شده می توان چند تصویر متفاوت و معنادار ساخت و این به سلیقه و حوصله خواننده برمی گردد.

این را هم در نظر بگیرید راوی داستان از روشن شدن همه زوایا حتا برای خودش فراری است! پس زیاد توقع نباید داشت...تازه این را هم بگذارید در کنار دیدگاهش در مورد دروغ و حقیقت...

من آهی می کشم , می خواهم از اتومبیل پیاده بشوم. حالا دیگر دلم نمی خواهد خیلی چیزها را بدانم. اگر همه چیز روشن بشود, دیگر برایم جالب نیست...(ص529)

این هم لینکی صوتی مرتبط با این موضوع: اینجا

آئورا و پوست انداختن

نام رمان نشانه ایست از پوست انداختن شخصیت ها در طول زمان و در طول رمان... اما علاوه بر این تغییر شخصیت ها با پدیده دیگری از نوع آئورایی هم روبروییم:

تو جوانیت را فراخواندی. از برکت تلاش مداوم و ناشاد , تلاشی که کم و بیش به هلاکت می کشاندت سرانجام توانستی به جوانی ات جسمیت ببخشی, جوانی ای نه در جسم خودت که جدا از تو: شبحی.

...

برای چند ساعت , چند روز, می توانی تصویری از گذشته را که دوباره تجسم یافته بود حفظ کنی. خب, حالا با آن چه می کنی؟ وقت عشقبازی به کارت می آید. دوباره جوان می شوی و حالا می توانی به راستی عشق بورزی , به واسطه شبحی که تو هستی, با همه تجربه هایت , با آن نوستالژی , و آن تمنای برجا مانده از گذشته, که وقتی به راستی جوان بودی نمی توانستی احساسش بکنی. بله, به او می گویی که ما فقط وقتی می توانیم موضوع تمنایمان را به دست بیاوریم که دیگر تمنایش نمی کنیم. یک همچو چیزی. و خاویر این گفته را یادداشت می کند و دستمایه کتاب دومش می کند. رمان کوتاهی در هشتاد صفحه که با جلد زیبایی منتشر شد.(ص233 و234)

مسلماً این کتاب دوم که کوتاه بود و جلد زیبایی داشت همان کتاب آئورا است که فوئنتس چند سال قبل آن را نوشته بود. از این که بگذریم آن تکنیک شخصیت های شبح مانند که تجسم بیرونی آرزوها و تمناهای درونی افراد هستند در این جا هم به کار می رود و کلید بخشی از داستان همین است.

البته داستان را می توان فارغ از این موضوع و با اتکای صرف بر ظواهر آن , خواند و به تصویری هم  دست یافت... اما می توان با این دید هم نگاه کرد که ایزابل همان تجسم جوانی الیزابت است و یا فراتر از آن می توان فرانتس را هم زاییده ذهن مثلاً راوی دانست تا از این راه بین رفتار یک انسان معمولی همچون خاویر با کسی که در شرایطی دیگر تصمیم به ظاهرفجیع تری گرفته است مقایسه ای بکند...یا فراتر از آن شش راهبی که در انتهای کار با انجام محاکمه ای نمادین برخی گره ها را می گشایند را زاییده ذهن راوی دانست (در این مورد می توان نص صریحی هم در متن پیدا کرد) و یا فراتر از آن همه شخصیت ها را خلاصه کرد در دو نفر , یک راوی و یک الیزابت و در ادامه اش حتا می توان همانند من متصور شد که راوی همان خاویر است که حالا در آسایشگاه یا تیمارستانی چیزی بستری است... و یا فراتر از همه اینها می توان به صورت بدیهی گفت یک فوئنتس داریم و یک داستان ... به قول خودش:

تنها راه برای درک این رمان این است که داستانی ]خیالی[ بودن مطلق آن را بپذیرید. گفتم مطلق. این داستان محض است. اصلاً قصد آن ندارد که بازتاب واقعیت باشد.

...........................

پ ن 1: انتخابات کتاب بعدی تا نوشتن قسمت دوم این مطلب ادامه خواهد داشت. فعلاً کتاب یوسا پیشتاز است و کتاب بهنود و مالرو پشت سرش... یه کم به فکر من هم باشید و به یک کتاب ساده تر رای بدهید تا من بتوانم به شرایط عادی برگردم!!

پ ن 2: دارم فکر می کنم که شاید مطالبی که در مورد این کتاب در ذهنم دارم به جای یک قسمت دوم نسبتاً طولانی , در چند قسمت کوتاه بگنجانم (با توجه به نظرات قبلی دوستان و با توجه به خفانت! کتاب و ...) فعلاً سه تکه صوتی از آن را تهیه کرده ام... 

لینک قسمت دوم

لینک قسمت سوم

لینک قسمت چهارم

هنر نویسندگی به کوشش مجید روشنگر

پست بعدی در مورد کتاب شوخی میلان کوندرا است. بد ندیدم تا یک کمی ذهنم رو جمع و جور می کنم در این رابطه , به یکی دو نامه اشاره بکنم.

در نوامبر 1998 کوندرا به مناسبت روز تولد کارلوس فوئنتس (تولد 70 سالگی) نامه ای به او می نویسد و در آن ضمن یاداوری خاطرات گذشته از شباهت های اروپای مرکزی و آمریکای لاتین و رمان نو و... صحبت می کند, نامه ای که "با یک آغوش گرم برای کارلوس" به پایان می رسد.

من یک تبعیدی دلتنگ و غمگین بودم. تو با احتیاط و خرد از من حمایت کردی. همچنین کوشیدی تا دوستان چک دیگر را یاری برسانی. غالباً من و همسرم "ورا" در سفارتخانه مکزیک میهمان شما بودیم و گاهی (در آن زمان که هنوز در پاریس اقامت نداشتیم) , شب ما را در آنجا اسکان می دادی. من چاشت های صبحگاهی را, که تا بی نهایت با هم به گفتگو می پرداختیم, به یاد می آورم.

در زمان یاد شده در نامه کوندرا نویسنده تبعیدی است و فوئنتس سفیر مکزیک در فرانسه... اما در ماه آوریل 1999 فوئنتس نیز به مناسبت تولد کوندرا نامه ای به او می نویسد, نامه ای که با این جمله آغاز می شود: خوب, میلان عزیز من, حالا هر دوی ما به 70 سالگی رسیده ایم... او هم ضمن یادآوری خاطرات چنین می نویسد:

هیچ یک از ما چنین نمی اندیشد که رمان بتواند سیاست را تغییر دهد. اما آنچه را که ما به آن اعتقاد داریم این است که بدون رمان , دنیای مردان و زنان , نه تنها دنیایی پست تر خواهد بود , بلکه در برابر فشار دائم دستگاه قدرت , مقاومت خود را از دست خواهد داد.

و در انتها :

من و تو دوست عزیز من , اگر از عنوان یکی از نوشته هایت وام بگیرم , داریم با آهنگ "والس خداحافظی" می رقصیم. اما ما با تسلیم , خستگی یا رضایت خداحافظی نمی کنیم. ما به زندگی همچنان ادامه خواهیم داد و ما همچنان خواهیم نوشت و این کار را با اراده , نیرو و ناخرسندی کامل انجام خواهیم داد. شادمانی ی بهتر از این نیست که بدانیم ما در کارها و روزهای 70 سالگی مان با هم شریک و سهیم هستیم , همانگونه که در کارها و روزهای 30 سال گذشته مان نیز با هم سهیم بوده ایم.

***

نمی دونم چرا توی ذهنم بود که فوئنتس پارسال مرد! می خواستم بنویسم که کارلوس دیگه بین "آنها" نیست و کوندرا اما هنوز بین آنها هست و ما هم در جزیره خودمون با خودمون محشوریم و عجل فی فرج مولانا و یه مشت چیزای دیگه , که گفتم قبل از نوشتن ببینم شاید کوندرا هم رفته باشه و من خبر نشدم! رفتم دیدم بابا مطابق معمول اشتباه کردم و اونی که پارسال از دنیا رفت ارنستو ساباتو بود که اساساً آرژانتین چه ربطی به مکزیک و چک دارد مجید جان! خلاصه اینکه از فردا تا 5 سال دیگر اگر این دو عزیز از دنیا رفتند من همینجا رسماً اعلام می کنم که هیچ مسئولیتی متوجه من نیست! یه وقت نگید میله اونا رو چشمشون کرد! و نگید این دو نویسنده نوبل نگرفته از دنیا رفتند و این هم گردن میله است و این حرفها...

 ***

کتاب "هنر نویسندگی" گزینه ای از گفتگوها و مقالات و نامه ها از نویسندگان ایران و جهان است که با ترجمه و جمع آوری مجید روشنگر , توسط نشر مروارید به چاپ رسیده است.

(مشخصات کتاب من: چاپ دوم 1387 با تیراژ 1100 نسخه در 384 صفحه و به قیمت 4800 تومان)

آئورا کارلوس فوئنتس

 

آه ای وضع مرگبار, ای سرنوشت رام ناشدنی بشر

زیستن به فردا را امیدی نتوانم داشت

بی آنکه خریدار مرگ خود باشم.  (فرانسیسکو د که وه دو- شاعر قرن 16 اسپانیایی)

*

همیشه دوستم خواهی داشت؟/ همیشه, آئورا, همیشه دوستت خواهم داشت./ همیشه؟ قسم می خوری؟/ قسم می خورم/ حتی اگر پیر بشوم. حتی اگر دیگر زیبا نباشم؟ حتی اگر مویم سفید شود؟/ همیشه , عزیز من , همیشه/ حتی اگر بمیرم, فیلیپه؟.../ همیشه, همیشه...

***

تو در کافه ای نشسته ای و ضمن خوردن صبحانه مشغول نگاه کردن به آگهی های استخدام هستی. با آگهی خاصی روبرو می شوی, مشخصاتی در آن ذکر شده است که کاملاً مطابق توست. به آنجا مراجعه می کنی , خانه ای قدیمی در قسمت قدیمی شهر که پیرزنی در آن زندگی می کند. پیرزنی که از تو می خواهد دست نوشته های خاطرات گونه همسرش را که سالها قبل از دنیا رفته است را بخوانی و ویرایش کنی تا آن را منتشر نماید. کاری ساده با حقوقی چندین برابر عرف! تنها شرط پیرزن ماندن و زندگی کردن تو در آن خانه است. تو ترجیح می دهی که آنجا زندگی نکنی اما دختر زیبایی به نام آئورا به عنوان برادرزاده ای که نزد پیرزن زندگی می کند وارد اتاق می شود. چشمان سبز و نگاه مواج او شما را مجاب می کند که کار را قبول نمایید.آهان! بله! شما به کارهای دقیق پژوهشی علاقمندید...یادم نبود!

اینگونه است که خواننده با توجه به روایت دوم شخص داستان, مستقیماً وارد فضایی سورئال و سرشار از سمبل ها و ابهام و انتظار می شود; داستانی با درونمایه تمایل به جاودانگی و جوانی: من به سوی جوانی ام می روم و جوانی ام به سوی من می آید.(این را یک پیرزن 109 ساله می گوید ها!)

آئورا:

تعریف آئورا یا هاله ی نورانی در فرهنگ لغات ، تجلی نامرئی یا میدان انرژی است که اطراف تمام موجودات زنده و اشیا را احاطه کرده است . چون میدان انرژی دور هر چیزی وجود دارد ، حتی سنگ یا میز آشپزخانه هم دارای هاله ی نورانی است . در حقیقت ، هاله ی نورانی نه تنها دور تا دور بدن را احاطه کرده ، بلکه جزئی از هر سلول بدن است و ظریف ترین انرژیهای حیات را منعکس می کند. در نتیجه می توان آن را به جای چیزی که بدن را احاطه کرده است ، امتداد کالبد نامید . واژه ی آئورا برگرفته از واژه یونانی آورا(Avra) به معنی نسیم است انرژیهایی که از آئوراهای بدن ما ناشی می شود شخصیت و طرز زندگی و افکار و احساسات ما را منعکس می کند . در حقیقت هاله های نورانی بوضوح سلامت ذهن و جسم و روح ما را آشکار می سازد .

عده ای ادعا می کنند آئورا صرفاً پدیده ای الکترومغناطیسی است و باید آن را نادیده گرفت . عده ای اعتقاد دارند که آئورا عبارت است از جرقه های حیات که هشیاری متعالی ما در آن ماوا دارد و انرژی لازم برای زندگی و فعالیت را به ما می دهد . با این حال عده ای معتقدند آئورا انعکاس خود ماست که ثبت کامل گذشته و حال و آینده ی ما در آن وجود دارد . در حقیقت ، آئورا می تواند از ترکیبی از تمام اینها باشد .

اعتقاد بر این است که شخص هرچه عارف تر و روحانی تر باشد، هاله ی او بزرگتر است.برای نمونه معروف است که هاله ی بودا تا چند کیلومتر امتداد داشته است!!( و هاله برخی دیگر هم در هنگام سخنرانی در سازمان ملل قابل رویت بوده است!)

فعالیتهای که آئورا را قوی و فعال می سازند:مدیتیشن،یوگا،رژیم غذایی سالم،استراحت،برقراری تعادل بین کار وتفریح.

آئورای فوئنتس:

در این داستان چهار(دو!) شخصیت داریم : فیلیپه مونترو تاریخ دان جوان (که با توجه به روایت دوم شخص, خواننده خود را در جایگاه او حس می کند); کونسئلو پیرزنی مسن که رفتاری عجیب دارد و در اتاقش که پر از موش و شیشه های دارو (گیاهی) است زندگی می کند; آئورا دختری جوان با جوانی سیال! که به عنوان برادرزاده معرفی می شود; شوهر مرحوم پیرزن ,ژنرال یورنته, که از طریق خاطراتش در داستان حضور دارد و در طول داستان شما متوجه استحاله تدریجی شخصیت ها می شوید...

فیلیپه (و شما) پس از ورود و با خواندن خاطرات و دیدن فضای خانه و البته آئورا , کونسئلو را پیرزنی شیطان صفت و عجیب می یابد که در پی بازیابی جوانی خود برادرزاده اش را استثمار می کند. او که در تمنای وصال آئورا می سوزد و حس نجات بخشیی که اینگونه مواقع در مردان زبانه می کشد! او را به این فکر می اندازد که با آئورا از این مکان فرار کند; البته پس از اتمام قراردادش و گرفتن حقوق مربوطه! اما غافل از این که وارد دنیایی سورئال و فراواقعی(اگر دوست ندارید غیر واقعی) شده است که...

تمنا هایی که همچون صخره های لورلای بازگشتی از آن متصور نیست. در افسانه های آلمانی در بخشی از رود راین صخره هاییست که معروف است دختری (پری دریایی یا...) در آن مکان زندگی می کرده که کشتیرانان با شنیدن صدای افسونگر او به آن سمت می رفتند و البته با برخورد به صخره ها غرق می شدند (مشابه این افسانه در نقاط مختلف جهان وجود دارد). فیلیپه هم در قسمتی از داستان وقتی عکس جوانی کونسئلو را می بیند , در پشت سر او در تصویر تابلویی که همین مکان در آن نقاشی شده است را می بیند.به نظر می رسد تمنای جاودانگی چنین حالتی داشته باشد.

خوب حالا این دو تا آئورایی که در بالا تیتر زده ام چه ربطی به یکدیگر دارد؟ برای یک داستان بلند یا رمان کوتاه پنجاه صفحه ای بیش از این مجال صحبت نیست, ولی ربط دارد!

فوئنتس چگونه آئورا را نوشت:

کتاب آئورا که با ترجمه خوب عبدالله کوثری و توسط نشر نی منتشر شده است شامل دو بخش است; بخش اول که خود داستان است و بخش دوم نوشته ایست از نویسنده که شرح می دهد چگونه آئورا را نوشته است. فقط می توانم ابراز شگفتی کنم و چه قدر عالیست که خواننده از پشت پرده و انگیزه ها و اتفاقاتی که به شکل گیری یک داستان می انجامد , مطلع شود. این قسمت 7 بند دارد که من در 7 جمله آن را خلاصه می کنم (برداشت آزاد!):

1- قدر لحظاتی که به انتظار آمدن شخص خاصی دراز کشیده اید را بدانید! در هر چیزی و در هر کاری ایده ها نهفته است, چشمها را باید شست.

2- وقتی جامی می زنید به تفکراتتان و حرف های دیگران احترام بگذارید و آنها را جدی بگیرید! همچنین حق شناس باشید.

3- افسانه ها را جدی بگیرید. (می توانید شرقی ها را جدی تر بگیرید)

4- حسرت کتابخانه های کشورهای انگلوساکسون را بخورید. ضمناً کتاب های نایاب خود را به یکدیگر نشان ندهید!!

5- از حضور در کافه ها غافل نشوید.

6- در همه چیز باید دقیق شد حتی صدای یک خانم مسن.

7- ما نه تنها تمنا می کنیم , بلکه این تمنا را نیز داریم که پس از دست یافتن به آنچه تمنا کرده ایم , دگرگونش کنیم.

..........

پ ن 1: نمره کتاب 4 از 5 می‌باشد.